Ecologiya MurodovSh lot doc

Shunday qilib, dunyo nafaqat moddiy munosabatda, 
balki uning rivojlanishini boshqaradigan o’zining tuzilishi va 
qonunlari bilan ham birdir. Bu nuqtai nazardan qaraganda, 
hayotni kosmik qonuniyat sifatida qarashga to’g’ri keladi. U 
aniq moddiy vaqtinchalik fazoviy - sharoitlarda amalga 
oshadi.
7.3 Koinot evolyutsiyasi. Hozirgi vaqtda ko’pgina 
fiziklar va umuman tabiatni kuzatuvchi olimlar katta portlash va 
koinotning kegayish 
kontseptsiyasini 
hech bo’lmaganda 
metogalaktika doirasida tan olishadi. Energetik jihatdan uning 
tutgan o’rnida entropiya jarayoni ustun turadi. Biroq 4- bobda 
aytib o’tilganidek, dunyoning haqiqiy voqeligida nafaqat 
entropiya, balki antientropiya qonunlari amalga oshadi. Xususan, 
antientropiya mexanizmi tirik organizmlarda harakat qiladi. 
Yuqorida ta‘kidlanganlardan kelib chiqqan holda, Koinotning 
yopiq kosmogonik davr ko’rinishidagi evolyutsiya modeli taklif 
etildi (Sedov, 1982, 7.1 -rasm). Davr, Koinotning har xil vaqtda 
har xil qismida o’tadigan to’rtta asosiy bosqichdan tuzilgan.
Bizning metogalaktika, Quyosh tizimidagi Somon yo’li 
aylananing IV –sektorida turadi va Quyosh atrofidagi fazoga 
energiya beradi. Entropiya Koinotning ushbu qismida doimo 
o’sib boradi. Hamma energiya zahirasini sarf qilgan quyosh 
so’nadi, butun quyosh tizimi kosmik changa aylanadi. Koinotning 
bizga tegishli qismi birinchi sektorda sodir bo’ladi. Vaqt o’tishi 
bilan kosmik changlardan quyuq materiya hosil bo’la boshlaydi 
(II-sektor); shundan keyin III-sektorga to’g’ri keladigan jarayonlar 
boshlanadi: juda katta portlashlar yulduz va planeta tizimlarning 
hosil bo’lishiga sabab bo’ladi, yana hayot paydo bo’ladi. 
Shunday qilib, Koinotning issiqlik halokatidan keyin 
gravitatsion, elektromagnitli va yadroviy maydonlar hisobiga
98 
103 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib 
8. Lokal va global barqarorlik deganda nimani tushunasiz? 
9. Rezistent va elastik barqarorlikning farqi nimada? 
10. Suktsessiyaga ta‘rif bering? 
11. Klimaksga tushuncha bering? 
12. Progressiv va regressiv suktsessiyani tavsiflang? 
13. O’z-o’zidan rivojlanish- o’z-o’zidan harakat bilan qanday 
bog’langan? 
14. O’z-o’zidan rivojanishning asosiy sababi nimada? 
15. O’zini tashkil qilish va o’zini rostlashga ta‘rif bering? 
16. Ekotizimning o’zini boshqarishi deganda nimani 
tushunasiz? 
17. Konsortsiyaning qanday xillarini bilasiz? 
18. Ekobiomorf nima? 
19. Organizmli va populyatsiyali o’zini boshqarishni 
tavsiflang?