Ekoloji LÜĞƏt a
Download 3.98 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 164
Meşəsizləşdirilmiş sahədə torpaq eroziyası EROZİYA BAZİSİ – çayların töküldüyü hövzənin səviyyəsi. Ümumi (yaxud əsas) E.b. okeanın səviyyəsidir. Ümumi E.b.-dən başqa çay boyu yerli (yaxud müvəqqəti) E.b.-ləri (axar göllər, çay qollarının əsas çaya töküldüyü yerlər və s.) də var. E.b-nin yüksəkliyinin dəyişməsi (Yer qabığının əsri hərəkəti, yaxud dəniz səviyyəsinin tərəddüdü) çay dərələrinin dərinləşməsi, yaxud çöküntülərlə dolması ilə müşayiət olunur.
Güclü eroziyaya məruz qalan sahələr hər hansı massiv fonunda kəskin seçilir. (məs. çılpaq qayalıq, uçqun, yarğan və s.).
və xüsusilə cavan dağlıq ərazilərdə öz yataqlarını dərinləşdirərək əmələ gətirdiyi müxtəlif quruluşlu relyef formaları.
və inkişaf qanunauyğunluqlarını, eroziyaya uğramış və eroziya təhlükəsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 165
olan torpaqları, eroziyadan mühafizə üsullarını və eroziyaya uğramış torpaqların meliorasiya məsələlərini öyrənir. E. torpaqşünaslığın müstəqil bir bölməsi kimi son illərdə formalaşmışdır. E.–in obyekti müxtəlif təbii və təsərüfat şəraitində baş verən su və külək eroziyası prosesləridir. Azərbaycan respublikasında E. problemləri ilə bilavasitə Elmi- tədqiqat Eroziya və Suvarma İnstitutu məşğul olur. EROZİYANIN EKOLOJİ ZƏRƏRİ – torpaq eroziyası hesabına ekoloji mühitə dəyən zərər. Aşağıdakı növləri vardır: a) eroziyadan aqroekoloji mühitə dəyən zərər; b) nəqliyyat sisteminə və yollara dəyən zərər; v) hidroqurğulara (su anbarlarına, sutoplayan kanal və kollektor- drenaj şəbəkəsinə) dəyən zərər; q) balıqçılıq təsərrüfatına və başqa ekoloji mühitə dəyən zərərlər.
yamacları torpaq eroziyasından qorumaq üçün kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsində tətbiq edilən torpaqqoruyucu tədbirlər siste- mi. Onlar aşağıdakılardır: yamacın eni istiqamətində və ya konturla şumlama, laydırsız kotanla torpaq layını çevirmədən şumlama, zolaqlarla şumlama, pilləli şum, torpaqdərinləşdiricilərlə şumlama, don- durma şumunda və herikdə şırımaçma, dərindən yumşaltma, yalaqaçma, şumda və çoxillik ot əkinində yarıqaçma, oyuqaçma, torpaqqoruyucu növbəli əkin sisteminin tətbiqi, terrasların çəkilməsi və s.
sahələrdə onun dağıdıcı təsirini azaltmaq məqsədilə düzəldilən qurğular. Bu bəndləri su axınının xüsusiyyətindən asılı olaraq torpaqdan, ağacdan, daşdan, betondan, dəmir-betondan və s. hazırlamaq olar. EROZİYAYA QARŞI BİOLOJİ MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ – su və külək eroziyasına məruz qalmış torpaqlarda eroziya prosesini zəiflətmək və onun qarşısını almaq məqsədilə ot səpini, meşəsalma və müvafiq kənd təsərrüfatı bitkiləri yetişdirmək. EROZİYAYA QARŞI SUVARMA TEXNİKASI – irriqasiya eroziyasının qarşısını almaq üçün tətbiq edilir. Burada qəbul edilən suvarma texnikası su sərfi, suvarılan şırımın və ya zolağın uzunluğu, suvarmanın müddəti elə seçilməlidir ki, suvarma zamanı eroziya prosesi minimuma ensin və ya tam qarşısı alınsın. Buna görə də E.q.s.t.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 166
hazırlanarkən səthin meylliyi, torpağın tipi, onun mexaniki tərkibi və suhopdurma qabiliyyəti nəzərə alınmalıdır.
təsir göstərən təbii amillərin xüsusi əlverişli uyğunluğu (ahəngi). ESTUARİ (lat. aestuarium su basmış mənsəb) – dənizə tərəf geniş açılmış qıfabənzər çay mənsəbi. E. çayın töküldüyü yerdə dəniz səviyyəsinin qaxması, çayın gətirdiyi materialları qabarma-çəkilmə və ya dəniz axınlarının yuyub aparması ilə əlaqədar əmələ gəlir. E.-də delta əmələ gəlir. E. dəniz suyu və saf suyun keçid zonası (ekoton) sayılır. Bununla əlaqədar E. nadir fiziki və bioloji əlamələrilə səciyyələnir. E.- lər ilk növbədə insanın düşünülməmiş mənfi təsirinə məruz qalır. Odur ki, onların daim qorunması və səmərəli istifadəsi tələb olunur. ETALON QORUQ – təbii komplekslərin inkifaşına heç bir təsir göstərməyən tam qoruq. ETİL SPİRTİ (ÇAXIR SPİRTİ), C 2 H 5 OH – farmakoloji xassələrinə görə narkotik maddələrə aiddir. Lakin E.s.-nin narkoz yaratdığı doza həyat üçün mühüm mərkəzlərin iflicə uğramasının başlanğıcı sayılır. ETOLOGİYA – ekosistem şəraitində orqanizmlərin davranışını (hərəkət tərzini) öyrənən elm. EUEDAFON – torpağın dərin qatlarında həyat sürən orqanizmlərin məcmusu (ibtidailər, soxulcanlar və s.). Onlar bir qayda olaraq yumşaq, uzun bədənə malik olur.
orqanizmlər. E.o.-rə bir çox dəniz orqanizmləri və duzlu göllərin məskunları daxildir.
hövzəsi. EUTROFİKASİYA – tarlalardan gübrələrin yuyulması nəticəsində su hövzələrinin canlanması prosesi (üzvi maddələrlə zənginləşməsi). EV HEYVANLARI – insanın yetişdirdiyi heyvan növləri. Heyvanların əhliləşdirilməsinin əhəmiyyəti onlardan alınan iqtisadi fayda olmuşdur. E.h.-na əsl qaramal, qoyun, keçi, şimal maralı, dəvə, lama, camış, yak, qayal, at, donuz, it, pişik, adadovşanı, toyuq, ördək, qaz, hindtoyuğu, göyərçin, bal arısı, tut ipəkqurdu, gölməçə və
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 167
akvariumlarda yetişdirilən bəzi balıqlar, “dekorativ” quşlar, laboratoriya heyvanları aiddir. Bax. əhliləşdirmə.
işıqlanmanın (işığın) kifayət qədər olan üst zonası. Dünya okeanında E.z.-da su qatının qalınlığı orta hesabla 200m təşkil edir.
elminin bir bölməsi, xarici mühit amilləri, həmçinin biosenoz və ekosistemlərin evolyusiyası ilə əlaqədar növlərin evolyusiyasını tədqiq edir.
EVOLYUSİYANIN (TƏKAMÜLÜN) SÜRƏTİ – vahid zamanda evolyusiya (təkamül) dəyişməsinin məcmusu. Vaxtın ölçü vahidi kimi geoloji (yaxud milyon illərlə) və ya bioloji vaxtdan (nəsillərin sayı) istifadə etmək olar. EVRİBAT ORQANİZMLƏR (evri...və yun. Bathos - dərinlik) – geniş diapozonda şaquli yayılmış, yəni müxtəlif dərinliklərdə yaşaya bilən su heyvanları. E.o.-a dənizin müxtəlif şaquli zona dərinliklərində yayılmış, həmçinin geniş şaquli miqrasiya edən heyvanlar aiddir. EVRİBİONTLAR – Ətraf mühitin geniş dəyişilmiş şəraitində yaşayan heyvan və bitkilər. Məs., dəniz litoralında yaşayanlar suyun çəkilməsi zamanı müntəzəm qurumaya, yayda yüksək, qışda isə aşağı temperatura (evriterm heyvanlar); çay estuarilərində yaşayanlar isə suyun şorluğunun xeyli dəyişilməsinə dözə bilir (evriqalin heyvanlar). Növün evribiontluğu onun anabioz (bir çox bakteriyalar, bir sıra bitkilərin spor və toxumaları və s.) və qış yuxusu (bir sıra gəmiricilər) halında əlverişsiz şəraitə dözmək qabiliyyəti ilə artır. Parazit ibtidailərin osistləri, bəzi sap qurdların sürfə və yumurtaları güclü donmaya, qurumaya dözümlü, zəhərlərə davamlıdır; bu onların yaşamaq qabiliyyətini uzun müddət saxlamağa imkan verir.
– geniş spektrli qida obyektli orqanizmlər (məs. bir çox həşəratlar, onların sürfələri, muflon (vəhşi qoç) və s. 100-200 bitki növü ilə qidalanırlar. E. az qidalanmağa dözümlü olur, qidalandığı bitkilər geniş ərazilərdə yayıldığından qida axtarmağa bəzən böyük miqdar enerji itirir.
EVRİXOR NÖVLƏR (evri və yun. Chora - ərazi) – Yer kürəsində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 168
geniş yayılmış və müxtəlif biotoplarda yaşayan bitki və heyvanlar. EVRİXRON ORQANİZMLƏR – bütün ilboyu və ya ilin çox hissəsi aktiv olan heyvanlar. Mağaralarda, okeanın dərinliklərində yaşayan heyvanlar və köçəri quşlar E.o. sayılır.
davam gətirən orqanizm. EVRİQAL ORQANİZMLƏR (evri... və yun. gals - duz) – mühitin duzluluğunun və kimyəvi tərkibinin çox dəyişməsinə dözən orqanizmlər.
gətirən növlər (bəzi milçəklər, kiçik xərçənglər pH-ın 2-dən 10 arasında dəyişməsinə davam gətirir).
gətirən orqanizmlər. EVRİTERM ORQANİZMLƏR, EVRİTERMOBİONTLAR – müxtəlif temperatur şəraitində yaşamağa uyğunlaşan və temperaturun böyük tərəddüdünə davam gətirən mikroorqanizmlər, bitkilər və heyvanlar. E.o.-ə yüksək və mülayim enliklərdə yaşayan bir çox quş növləri və məməlilər daxildir.
şəraitində (10... 40 °) yaşamaq qabiliyyətinə malik olan orqanizmlər (adətən heyvanlar). EVRİTOP ORQANİZMLƏR – ən müxtəlif yerlərdə yaşayan bitki və heyvan növləri. E.o.-in arealı, adətən çox genişdir. Ən müxtəlif substratlarda bitən adi şam ağacı, eldar şamı, qamış, sürünən ayrıq, heyvanlardan adi dağ siçanı, canavar, tülkü və s. E.o-ə aiddir. EVTROF GÖL – çox dərin olmayan (10-15 m-ə qədər) yüksək bioloji məhsuldarlığa malik olan düzənlik gölləri. Yayda bu göllərdə kütləvi şəkildə fitoplankton (qismən göy-yaşıl yosunlar) inkişaf edir, uyğun olaraq bakterial, zooplankton və balıq da bol olur. E.g.-ün qruntu lilli olub, suyu az duru, suyun rəngi yaşıldan qonur-yaşıl rəng arasında dəyişir. EVTROF ORQANİZMLƏR – yalnız qida maddələri ilə zəngin olan torpaq və su hövzəsi şəraitində normal inkişaf edə bilən orqanizmlər. Məs. palıd, fıstıq, vələs, göyəm, göyrüş humusla və mineral qida maddələri ilə zəngin olan torpaqlarda yaxşı bitir. EVTROF SU HÖVZƏSİ – biogen maddələr və planktonla zəngin olan su hövzəsi. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 169
EVTROFİKASİYA (ev... yun. trophe – qida və fikasiya) – antropogen və ya təbii faktorların təsirilə suda biogen elementlərin toplanması nəticəsində su obyektlərinin (su hövzələrinin) bioloji məhsuldarlığının artması. Antropogen E. çirkab sularının, həmçinin kübrələnən tarlalardan axıdılan səth suların su hövzələrini biogen maddələrlə zənginləşdirməsi nəticəsində baş verir, bu isə suyun «çiçəklənməsi»”, çirklənməsi və onun keyfiyyətinin kəskin pisləşməsinə səbəb olur. EVTROFİYA – qida maddələri ilə doymuş. ELEVİUM (ELYUVİ) – əmələ gəldikləri yerdə (ana süxurlar üzərində) qalan aşınma məhsulları. Bunlar tədricən ana süxurlara keçir. E. təbəqə (qat) əmələ gətirmir, müxtəlif ölçülü qırıntı dənələrindən ibarət olur. E. üfüqi və ya azmeylli səthlərdə yığılaraq aşınma qabığı əmələ gətirir.
hadisələrini (bioelektrik potensialları) və onların canlı orqanizmlərin müxtəlif fəaliyyət növündə əhəmiyyətini öyrənir. Hazırda E. eyni zamanda fiziologiya, psixologiya, həmçinin biofizika və tibb elmlərinin bir çox bölmələrinin metodiki bazası hesab olunur.
gətirən maddə (maddələr qrupu (məs. pestisidlər, ağır metallar, radionuklidlər).
xassələrinin modifikasiyası zamanı baş verən antropogen və ya təbii fiziki çirklənməsi (yüksək cərəyanlı elektrik ötürən xətlər, bə’zi sənaye qurğularının işi, təbii hadisələr – maqnit qasırğası və s.-nin tə’sirilə). E.ç. yerli və qlobal geofiziki anomaliyaya, həm orqanizmin, həm də təbii və antropogen qrupların daxilində bioloji proseslərdə dəyişkənliklə nəticələnə bilər.
qət edən və maddələrə asan hopan ionlaşmış qamma – şüalanma və ona yaxın rentgen şüalanması. Qamma – şüalar canlı toxumalara asınlıqla hopur: onlar orqanizmə girərək ona tə’sir göstərmir və ya öz yolunda ionlaşma törədə bilir. Onların tə’siri enerjisinin doza və xarakterindən, həmçinin orqanizmlə şüalanma mənbəyindən olan məsafədən asılıdır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 170
material rolunu oynamış vəhşi heyvan və yabanı bitki növləri. ƏCZAÇILIQ – dərman maddələrinin tədqiqi, istehsalı, saxlanması, hazırlanması və buraxılması problemlərini öyrənən kompleks elmi-təcrübi fənn. Dərman maddələrini hazırlayan elmi-tədqiqat institutları, laboratoriya və müəsissələr, dərman bitkilərinin toplanması və emalı ilə məşğul olan idarələr, apteklər və anbarlar, analitik laboratoriyalar Ə. müəsissələrinə daxildir. ƏDVİYYAT BİTKİLƏRİ – orqanlarında ətirli və dadlı maddələr olan bitkilər. Bu orqanlar qidaya kəskinlik, xüsusi dad və ətir vermək, həmçinin iştahını artırmaq, mədənin fəaliyyətini yaxşılaşdırmaq üçün ədviyyat kimi işlədilir. Azərbaycanda əsasən, ot formasında olan Ə.b. bitir və becərilir; ən geniş yayılanı şüyüd, cəfəri, kərəviz, dağkeşnişi, vəzəri, kəvər, reyhan, bədrənc, nanə, soğan, sarımsaq, zəfəran və s.-dir. ƏHALİ – Yer kürəsində, yaxud konkret ərazi, qitə, ölkə, rayon, şəhər və s.-də yaşayan adamların cəmi. Ə.-nin tədqiqi ilə demoqrafiya elmi məşğul olur.
yerləşməsini, məskunlaşmasını və yaşayış məntəqələrini öyrənən sahəsi. Ə.c. müxtəlif ərazilərdə əhalinin formalaşmasını, strukturunu, sayını, sıxlığını, yerləşməsini və bir çox başqa məsələlərini tədqiq edir. Azərbaycan MEA Coğrafiya in-tunda Ə.c. şöbəsi var.
əlaqədar (bir yerdən başqa yerə köçməsi) xarici (qitələrarası və dövlətlərarası), daxili (rayonlararası) və kənd yerlərindən şəhərlərə köçmək. Ə.m. iqtisadi səbəblə yanaşı, siyasi hadisələrlə əlaqədar da baş verə bilər (dövlət sərhədlərinin dəyişməsi, müharibələr).
səciyyələndirən göstəricilər kompleksi. ƏHALİNİN SIXLIĞI – konkret ərazinin məskunlaşma dərəcəsi; vahid sahədə sakinlərin sayı (adətən 1 km 2 -də). Bu düsturla təyin Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 171
olunur: Ə.s.= Q P , burada P – ərazidə daim yaşayanların sayı; Q – ərazinin (daxili su hövzələri müstəsna olmaqla) sahəsi.
ev heyvanlarına çevrilməsi. İnsanlar müxtəlif vəhşi heyvanları bu yolla çoxaldır və əsasən, təsərrüfat ehtiyacını ödəmək üçün ondan istifadə edirlər. Heyvanların əhliləşdirilməsinə 10-15 min il bundan əvvəl başlanılmışdır, Ə. cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin inkişafında mühüm mərhələ olmuş və nəticədə heyvandarlıq sahəsi yaranmışdır. ƏKİN DÖVRİYYƏSİ – əkinçilik sisteminin mühüm hissəsi olub tarlada kənd təsərrüfatı bitkilərinin (həmçinin herik şumunun) vaxtaşırı dəyişdirilməsi. Üç cür Ə.d. ayrılır: tarla, yem və xüsusi. Tarla Ə.d.-də əsas sahəni taxıl, kartof, texniki bitkilər (günəbaxan, çuğundur, pambıq və s.) tutur. Yem Ə.d.-də özünəməxsus şərait və aqrotexnika tələb edən bitkilər (tərəvəz, tütün, düyü və s.) becərilir. Su və külək eroziyasına məruz qalmış rayonlarda torpaqqoruyucu Ə.d. tətbiq edilir. Kənd təsərrüfatı bitkiləri və herik şumunun nisbətinə görə Ə.d. tipləri aşağıdakı növlərə bölünür: taxıl-herik, taxıl-herik-cərgəarası becərilən, taxıl-cərgəarası becərilən, taxıl-ot-cərgəaraları becərilən, ot-cərgəaraları becərilən, sideral. Ə.d.-də bitkilərin vaxtaşırı dəyişdirilməsi bitkinin rütubət və qida ilə təmin olunmasına şərait yaradır. Torpağın münbitliyini artırmaqda çoxillik paxlalı bitkilər xüsusi rol oynayaraq torpağın fiziki xassələrini yaxşılaşdırır. Çoxillik bitkilərin, taxılın cərgəaraları becərilən bitkilərlə zolaqlarla becərilməsi eroziya təhlükəsini azaldır. Ə.d. alaq otları ilə, kənd təsərrüfatı bitkilərinin ziyanvericilərilə və xəstəlik törədənlərlə mübarizədə mühüm vasitə hesab olunur. ƏKİNÇİLİK – 1) kənd təsərrüfatının ərzaq və yem bitkiləri, texniki bitkilər və s. becərilməsi ilə məşğul olan ən mühüm sahələrindən biri; 2) aqronomiyanın kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsinin ümumi üsullarını öyrənən və torpaqdan səmərəli istifadə etmək, yüksək və sabit məhsul almaq üçün torpağın münbitliyini yüksəltmək üsullarını işləyib hazırlayan bölməsi. ƏKİNÇİLİK SİSTEMİ – torpağın münbitliyini artırmaq, ondan səmərəli istifadə etmək məqsədi ilə, yerli təbii-iqtisadi, torpaq-iqlim Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 172
şəraitinə uyğun tətbiq olunan texnoloji, meliorativ və təşkilati tədbirlər kompleksi.
tərəfindən qəbul edilən dalğa (akustik, elektromaqnit). ƏMƏYİN ELMİ TƏŞKİLİ – elm və texnikanın, əməyin gigiyenasının nailiyyətləri əsasında əməyin təşkilinin yaxşılaşdırılması. ƏRAZİ EKSPANSİYASI – bəzi növlərin yad ərazilərdə boş yerlərdə və ya digər növlərin (aborigenlərin) məskunlaşdığı yerlərdə kütləvi surətdə çoxalması (artması). Məs. çəyirtkələrin, kolorada böcəyinin, ağ amerika kəpənəyinin, gəmiricilərin, alaq otlarının, göy- yaşıl yosunların basqını. Ə.e. akklimatizasiya zamanı baş verə bilər, belə ki, 1859-cu ildə Avropadan Avstraliyaya 24 krolik fərdi gətirildi, o olduqca qısa vaxt geniş əraziləri tutub bitki örtüyünün (aborigen növlərin yem bazasının) məhv edilməsinə səbəb oldu. Amerika zooloqu Ç.Elton (1958) Ə.e.-nı “bioloji bomba” adlandırmışdır.
olunmayan sahələrin təsərrüfat məqsədilə, yol tikilməsində, yaşayış yerlərinin salınmasında istifadəsi. Ə.m.-nin əsas əlaməti, adətən, əhalinin yerləşməsi sayılır. ƏRAZİNİN SANİTARİYA MÜHAFİZƏSİ – ölkəyə karantin və infeksiya xəstəliklərinin keçirilməsi və yayılmasının qarşısını almaq üzrə tədbirlər kompleksi.
dənizin qabarması) və antropogen (müxtəlif hidrotexniki qurğuların tikilməsi, suvarma sistemi, İES, süni nohur və s.) səbəblərdən ərazini subasması. ƏSAS İONLAR – təbii sularda kəmiyyətcə üstünlük təşkil edən ionlar. Bura adətən xlorid, sulfat, hidro-karbonat, kalsium, maqnezium, natrium, kalium ionları aiddir. Abiotik ekoloji amillər kimi mühüm rol oynayır. ƏSAS QİDA – heyvanların mədəsində üstünlük təşkil edən (toplanan) qida. ƏSRLİK RİTMİKA, İQLİMİ RİTMİKA – uzun illər ərzində günəş aktivliyinin dövrü dəyişməsi və iqlimin illik dəyişməsi ilə əlaqədar bitki qruplaşmasının dəyişməsi. Meşə, çöl və yarımsəhra
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 173
biosenozlarında biokütlənin artımının böyük həcmdə dəyişməsi ilə ifadə olunur ki, onların məhsuldarlığı orta çoxillikdən 1,5-2,0 dəfə kənara çıxa bilər. Çəmən qruplaşmalarında əsrlik dəyişmələr o qədər böyük ola bilər ki, hətta onların digər assosiasiya dərəcəsinə keçməsi haqda təsəvvür yaranır. ƏTRAF MÜHİT – orqanizmlərin bitmə şəraiti, maddələr mübadiləsi və energiyası, onların ətraf aləmlə birliyi. Ayrılır: digər orqanizmlərin daxilində yaşayan endoparazitlərin mühiti intral (daxili) mühit; ekzal mühit (digər orqanizmlərin bədəninin xaricində yerləşən örtüklə (tük, lələk, yun və s.) təmasda olduqda yaranan mühit; biosenotik mühit-biosenozun bütün biotalarında yaranan mühit; xarici mühit-biosenozların xaricində yerləşən mühit. – aqressiv m. – təmasda olduğu elementə dağıdıcı təsir göstərən mühit. – dispers m. – dispers sistemin fasiləsiz fazası, həcminə görə dispers faza paylanır. – turş m. – hidrogen göstəricisi (pH) 7-dən aşağı olan mühit. – susuz m. – tərkibində su olmayan və ya həlledici komponent kimi su olan mühit. – neytral m. – hidrogen göstəricisi (pH) 7-ə bərabər olan mühit. – qida m-ti – mikroorqanizmlər yetişdirilən maye və ya bərk qarışıq. – təbii m. – texnoloji fəaliyyətin məhsulu olmayan ətraf mühitin bir hissəsi. – qələvi m. – hidrogen göstəricisi (pH) 7-dən artıq olan mühit.
Download 3.98 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|