Ekoloji LÜĞƏt a


Download 3.98 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/60
Sana14.02.2017
Hajmi3.98 Mb.
#384
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   60

Ağacdələnlər  (Picidae)  fəsiləsinin Azərbaycanda 7 növü (qara A., 

yaşıl A., iri ala A., orta ala A., xırda ala A., Suriya A.-i, ilanboyun A.) 

var. 

AĞACLARIN HALQALANMASI – ağacların qabığı  və 

floyemasının (alt qabıq) kəsilib çıxarılması, kambi qatının zədələnməsi. 

120-200 yaşlı  şərq palıdı  ağaclarının halqalanmasına Kəlbəcər, Laçın, 

Daşkəsən, Gədəbəy və digər meşə  təsərrüfatlarının yuxarı dağ-meşə 

zonasında rast gəlinir. Qanunsuz olaraq bu yolla ağaclar qurudularaq 

ayrı-ayrı adamlar tərəfindən məhv edilir. 



AĞCAQAYIN FƏSİLƏSİ (Aceraceae) – Avropada, Orta Asiyada, 

Şərqi Asiyada, Mərkəzi və  Şimali Amerikada 150 növü yayılıb.  Ən 

geniş yayılmış cinsi ağcaqayındır. 

Ağcaqayın cinsi  (Acer) – Asiya və Avropada 120 növü, Qafqazda 

13, Azərbaycanda 7 növü məlumdur. Çöl ağcaqayını  (A. campestre)

nəhəng və ya məxməri ağcaqayın (velutinum), gözəl ağcaqayın (A. Lae-

tum), Trautvetter ağcaqayını  (A. Traytvettery), yalançı çinaryarpaq 

ağcaqayın  (A. Pseudoplatanus), Hirkan ağcaqayını  (A. Hyrcanum)

İberiya ağcaqayını  (A. ibericum), çinaryarpaq ağcaqayın  (A. 

platanoides), göyrüşyarpaq ağcaqayın  (A. negundo)  və Tatar ağcaqayını 

(A. Tataricum). 

 

 

 


Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

13 


 

 

Sivriyarpaq ağcaqayın 

 

 

Trautvetter ağcaqayını 

 

 

AĞIR METALLAR – xüsusi çəkisi 4,5 q/sm

3

-dan artıq olan 



kimyəvi elementlər. 40-dan artıq –qurğuşun, kadmium, civə, sink, 

molibden, marqans, nikel, titan, kobalt, mis, vanadium, qalay və b. 

A.m.-ın tərkibində insanın həyatı üçün vacib olan metallar (sink, 

dəmir, marqans, mis) və orqanizm üçün toksik maddələr (kadmium, 

civə, qurğuşun, nikel, xrom, arsen) var. Lakin həyat üçün vacib olan A. 

m.-ın konsentrasiyası artıq olduqda onlar insan üçün təhlükəli olur. 

İnsanın sağlamlığı üçün təhlükəliyinə görə A.m. 3 sinfə bölünür: I sinif 

– arsen, kadmium, civə, berillium, selen, qurğuşun, sink; II sinif – 

kobalt, xrom, mis, molibden, nikel, antimon; III sinif – vanadium, 

barium, volfram, marqans, stronsium. A.m. ətraf mühitə çirkab suları, 

sənaye müəssisələrinin və avtonəqliyyatın qazşəkilli tullantıları kimi 

daxil olur. 



AĞIR METALLARLA ÇİRKLƏNMƏ  – Yer səthində qurğuşun, 

civə, kadmium və digər ağır metalların lokal, regional və qlobal toplan-

ması. 


Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

14 


 

AĞQANADLILAR (Aleyrodinea) – bərabərqanadlılar (Homoptera) 

dəstəsindən həşərat yarımdəstəsi. Azərbaycanda 8 növü məlumdur. Bir 

çox növü sitrus, tərəvəz, meşə, istixana və oranjereya bitkilərinin zərər-

vericisidir. A. yarpaqların alt tərəfində yaşayır, kölgə  və  nəm yerlərdə 

ona daha çox təsadüf edilir. Mübarizə  tədbirləri: bitkilərə insektisidlər 

çilənir, oranjereyalar dezinfeksiya olunur. 



AXAR GÖL – bulaqlardan su qəbul edən və axarı olan göl. 

 

AXAR SU HÖVZƏSİ – su gəliri və çıxarı (axımı) olan su hövzəsi 

(sututarı). 

AXIM MODULU – çay hövzəsinin səthindən vahid zamandakı 

axımın orta miqdarı. L (san-km

2

) ilə ifadə olunur. Eroziya prosesini sə-



ciyyələndirmək üçün çay şəbəkəsində aylıq, mövsümi, yaxud illik sülb 

axımı. Bəzən eroziya modulu da adlanır. Eroziya modulu (asılı mate-

rialların axım modulu) 1 km

sutoplayıcı sahədən axan sülb axının tonla 



miqdarıdır. 

AXIMIN NİZAMLANMASI – yamaclarda axımın maksimum zəif-

lədilməsi və torpağa hopdurulması üçün həyata keçirilən müxtəlif təd-

birlər sistemi. Axımın nizamlanması üçün yamaclarda müxtəlif aqrotex-

niki, fitomeliorativ tədbirlər həyata keçirilir, müxtəlif hidrotexniki 

qurğular tətbiq edilir.  

AXMAZ – çayın  əyri-üyrü axıb öz yatağını düzəltməsi nəticəsində 

qismən və ya tamamilə ayrılmış hissəsi. A.-lar ilk dövrdə göl şəklində 

olur və çay daşqınları ilə qidalanır. A. çay daşdığı zamanı su olmadıqda 

tədricən bataqlığa çevrilir və quruyur. Mingəçevir su anbarı tikilənədək 

Kür çayının aşağı axınında A.-lar çox idi. Hazırda  əksəriyyəti 

qurudulmuşdur. 



Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

15 


 

Axmaz 

 

AGELİOFİLLƏR – işıqsız  şəraitdə yaşayan heyvanlar (mağarada, 

dənizin dərinliklərində). 



AKARİSİDLƏR (yun. akari - gənə) – ziyanlı gənələri məhv etmək 

məqsədilə istifadə edilən kimyəvi maddələr. 



AKKUMULYASİYA (GEOLOGİYA)  (lat. Accumulatio - 

toplanma)  – axar su, buzlaq, dəniz, külək və vulkanların geoloji fəa-

liyyəti nəticəsində çöküntü, mineral və üzvü qalıqların quruda və su 

hövzəsinin dibində yığılması. A.-nı yaradan geoloji amildən asılı olaraq 

su, külək, buzlaq və s. A-lar olur. A. nəticəsində akkumlyativ relyef 

əmələ gəlir. 

AKKUMLYATİV DÜZƏNLİKLƏR – qurunun keçmişdəki çökək 

sahələrinin çayların gətirdiyi materiallarla (çınqıl, qum, qumdaşı, gil və 

s.) buzlaq çöküntüləri ilə, vulkan püskürmələri məhsulları  və eol 

çöküntüləri ilə dolması nəticəsində əmələ gələn düzənliklər. 



AKLİMAKS – biotik və abiotik mühitin dəyişkənliyi nəticəsində 

biosenozun davamsızlıq vəziyyəti. 



AKRODENDROFİL HEYVANLAR – 

əsasən ağacların 

çətirlərində yaşayan orqanizmlər. (müxtəlif həşəratlar, çətirlərdə yuva 

quran quşlar və s.). 



AKROFİL BİTKİLƏR  – dağ-alp zonasını üstün tutan bitki 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

16 


 

qrupları. 



AKSELERASİYA  – fərdlərin böyümə  və yetişməsinin kəskin 

tezləşməsi, həmçinin onların ölçüsünün artması.  İnsan cəmiyyətində 

akselerasiya onu əhatə edən ətraf mühitin kompleks faktorlarının təzyiqi 

altında gedir. 



AKTİNOMETRİYA (yun. aktis - şüa) – 1) işığın intensivliyinin öl-

çülməsi; 2) meteorologiyanın atmosfer şəraitində günəş, yer və atmosfer 

şüalanmasını öyrənən bölməsi. 

AKTİV TEMPERATUR – bu və ya digər bitki və heyvan 

növlərinin yayılmasını təyin edən temperaturlar. 



AKTİVLƏŞDİRİLMİŞ KÖMÜR – məsaməli strukturlu yüksək 

dərəcəli adsorbsiyalı kömür. Havada və suda olan zərərli maddələrin 

udulması üçün süzgəclərdə (filtrlərdə) istifadə olunur. 

AKTİVLİK SƏRHƏDİ – aktiv həyat mümkün olan hədd daxilində 

hər hansı bir faktorun optimal zonası. 



AKULTUR LANDŞAFT – insanın səmərəsiz fəaliyyəti nəticəsində, 

yaxud qonşu landşaftın əlverişsiz təsirilə əmələ gələn landşaft. 



AKUSTİK TRAVMA – eşitmə orqanlarının həddən artıq güclü 

səsin təsirindən zədələnməsi. A.t. nəticəsində daxili qulaqda baş verən 

ağrılar ağıreşitməyə, hətta karlığa səbəb ola bilər. Kəskin və xronik olur. 

Profilaktikası: istehsalatdakı səs-küyün azaldılması üçün tədbirlər. 



AKVAKULTURA (lat. agua - su) – su mühitində yetişdirilən faydalı 

orqanizmlər, o cümlədən marikultura (dəniz akvakulturası) – dəniz, liman 

və estuariyalarda faydalı yosun, malyusk, balıq və digər orqanizmlərin 

yetişdirilməsi. 



 

 AKVATORİYA  (yun. Agua – su) – su səthinin müəyyən bir 

sahəsi. 


AQAMİYA – cinsi prosesin yox olması. 

AQLOMERASİYA – olduqca çoxlu miqdarda insanların, 

heyvanların, yaşayış  məntəqələrinin və s.-nin toplanması, sıxlaşması. 

Adətən, A. – neqativ ekoloji əhəmiyyət daşıyır. 

AQREQASİYA (yun. aggrego – birləşdirirəm) müxtəlif və eyni 

canlı orqanizmlərin bir yerə toplanması (yığılması). Heyvanlar 

(həşəratlar, balıqlar, quşlar, müxtəlif məməlilər) A-dan yem əldə etmək, 


Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

17 


 

yırtıcılardan və  əlverişsiz mühit şəraitindən mühafizə olunmaq üçün 

istifadə edirlər. 

AQRESSİV SU – metal, beton və s-nin dağılmasına səbəb olan 

tərkibində kimyəvi maddələr saxlayan su. Tərkibində xlorid, sulfat 

turşusu və amonyak duzları olan su xüsusilə aqressiv sayılır. 

AQRİKULTUR LANDŞAFT, K.T. LANDŞAFTI  – səpin,  əkin, 

bağ və meşə əkinlərindən ibarət landşaft. 



AQROBİOGEOSENOZLAR (AQROBİOSENOZLAR, 

AQROSENOZLAR)  – insan tərəfindən dəyişdirilən və ya yaradılan 

törəmə biogeosenozlar (tarla, bostan, bağ, üzümlük, meşə plantasiyaları, 

qoruyucu meşə zolaqları, güllük və s.). A. qurunun 10

%-ə kimi olub 

qida enerjisinin 30

%-ni təşkil edir. 



AQROBİOLOGİYA – biologiya sahəsində bitkiçiliyə  və 

heyvandarlığa bilavasitə aid olan biliklər məcmusu. 



AQROFİZİKA  – AQRONOMİK FİZİKA – bitkilərin xarici 

mühit  şəraitinin (torpaq, işıq, temperatur və s.) fiziki tədqiqat me-

todlarından və onların həyat fəaliyyətindəki fiziki proseslərdən bəhs 

edən elm. 



AQROFİTLƏR – kənardan gətirilərək (introduksiya olunan) 

aqrobiosenoz kimi becərilən bitki növləri. 



AQROFİTOSENOZLAR – İnsan tərəfindən səpin və ya əkinlə 

süni yaradılan bitki qrupları. A.-nın tərkibinə  mədəni və alaq bitkiləri 

daxil olur. Taxıl, tərəvəz, meyvə və texniki bitkilərin səpini və əkini A.-

ra misal ola bilər. A. mədəni fitosenozun ayrıca tipi olub 

aqrobiosenozun əsasını təşkil edir. 

AQROGEOLOJİ RAYONLAŞMA – A.r. taksonomik vahidlərin 

iyerarxiya sistemi üzrə aparılır və aqroekoloji sinif, aqroekoloji vilayət, 

aqroekoloji rayon, aqroekoloji yarımrayon, aqroekoloji qrup kimi 

bölgülərə malikdir. 



–  Aqroekoloji sinif – zonal torpaq tipinin və ya bir neçə tipin 

üstünlüyü ilə səciyyələnən üfüqi və ya şaquli istiqamətdə yayılmış ərazi 

respublikamızda iki sinif – dağlıq ərazilər və düzənliklər ayrılır. 

– Aqroekoloji vilayət  – Aqroekoloji sinif daxilində iri oroqrafik 

elementlərin, üfüqi və şaquli horizontallığı ilə seçilən ərazi vahidi. 



Aqroekoloji rayon – kompleks aqroekoloji şəraiti (torpaq 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

18 


 

örtüyünün strukturu, onun relyefdən asılı olaraq paylanması, mezo və 

mikroiqlim şəraiti və s.) ilə səciyyələnən vilayət daxilində hissə. 

Aqroekoloji yarımrayon  – A.r. daxilində bir hissə, ayrı-ayrı 

mədəni bitki sortlarının becərilmə  şəraiti, istehsalın dar ixtisaslaşması 

ilə səciyyələnir. 

Aqroekoloji qrup – rayon və yarımrayonun bir hissəsi olub, yaxın 

bonitet bala malik torpaq taksonomik vahidləri birləşdirir. Azərbaycan 

respublikasının iyerarxiya sistemi üzrə aqroekoloji rayonlaşdırılması 

cədvəldə verilir. (Məmmədov, 1998). 

 

 

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ AQROEKOLOJİ  

RAYONLAŞMASI

 

 

Aqroek



oloji 

sinif


Aqroek

oloji 


vilayət

Aqroekoloji  

Rayonlar 

Aqroekoloji 

yarımrayonlar 

Aqroekoloji 

qruplaşma 

1. 


Dağlıq 

A

Böyük 


Qafqaz 

4. Üzümçülük 

Ağ-şanı, qara-

şanı və s. 

I. Əla torpaqlar 

80 baldan 

yuxarı 

  

5. 



Tərəvəzçilik 

Kələm, 


pomidor, xiyar 

və s. 


 

B. 

Kiçik 


Qafqaz 

6. Meyvəçilik 

Alma, armud və 

s. 


II. Yaxşı 

torpaqlar, 60-80 

bal 

  

8. 



Taxılçılıq 

Bərk buğda, 

yumşaq buğda 

və s. 


 

 

V. Nax-

çıvan 

MR 


3. Tütünçülük 

Trobzon və s. 

III. Orta 40-60 

bal 


 

Q. Talış 

7. Subtropik 

bitkilər 

Nar, feyxoa, ən-

cir və s. 

IV. Aşağı 20-40 

bal 

  8. 


Çayçılıq  

   9. 


Otlaq Qış və yay 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

17 


 

  10. 


Meşə 

Palıd, vələs, 

fıstıq və s. 

II. 


Düzən 

D. Kür, 

Araz 


ovalığı 

1. Pambıqçılıq Zərif lifli 

V. şərti 

yararsız, 20 

baldan aşağı 

 

Qeyd: Hər rayon və yarımrayon torpaq xassələrinə görə 5 qrupa bölünür. 



 

AQROEKOLOGİYA, AQROSENOLOGİYA, aqrorekologiya, 

mədəni fitosenologiya – aqrosenozlar və ya mədəni ekosistemlər 

haqqında elm. A. aqrosenozlarda birgə  məskunlaşmağa uyğunlaşan 

orqanizmlər arasındakı  əlaqəni, bir-birinə  təsirini, mühitin onlara 

təsirini, hər hansı bir biosenoloji mühitin yaranmasında orqanizmlərin 

rolunu, həmçinin aqrosenozların strukturunu, tiplərini, məhsuldarlığını 

və rayonlaşdırılmasını tədqiq edir. A-nın ümumi məqsədi – biosenoloji 

qanunauyğunluqlardan istifadə etmək, mədəni bitkilərin məhsuldarlığını 

və keyfiyyətini yüksəltməkdir. 



AQROEKOSİSTEM – kənd təsərrüfat məhsulları əldə etmək üçün 

becərilən bitkilərin altında olan ərazi sahələrini birləşdirən ekoloji 

sistem. Aqroekosistemin tərkibinə daxildir: canlı aləmi ilə birlikdə 

(heyvanat aləmi, yosun, göbələk, bakteriyalar) torpaq; tarlalar – 

aqrosenozlar; heyvanlar; təbii və yarımtəbii ekosistemlər (meşə, təbii 

yem sahələri, su hövzəsi); insan. 



AQROEKOSİSTEMİN QİDA SAHƏSİ  – Becərilən bitkinin bir 

fərdinə düşən orta sahə. 



AQROİQLİM EHTİYATI  – k.t.-nın inkişafı üçün tələb olunan 

iqlim elementlərinin göstəriciləri. 



AQROİQLİMŞÜNASLIQ – iqlimi kənd təsərrüfatı (k.t.) 

istehsalatının tələblərinə uyğun öyrənən elm. Kənd təsərrüfatı 

bitkilərinin istilik və rütubətlə  tə’min olunma dərəcəsinin müəyyən 

edilməsi, aqrotexniki qaydaların, meliorasiya tədbirlərinin 

əsaslandırılması, mikroiqlimin yaxşılaşdırılması, xarici mühitin məhsula 

tə’siri məsələləri ilə məşğul olur. A. eyni zamanda quraqlıq, donvurma 

və s. zərərli təbii hadisələri öyrənir və onlara qarşı mübarizə tədbirlərini 

müəyyən edir. A-ın son məqsədi k.t.-nın ayrı-ayrı sahələrinin 

planlaşdırılmasına, düzgün yerləşdirilməsinə, məhsuldarlığın 


Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

19 


 

artırılmasına kömək etməkdir. 



AQROKİMYA – Torpağın kimyəvi tərkibi ilə  kənd təsərrüfatı 

bitkiləri arasındakı  əlaqəni öyrənən elmi fənn. A.-nın məqsədi kənd 

təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığını artırmaq və alınan məhsulun 

keyfiyyətini yaxşılaşdırmaqdır. 

 

AQROKİMYƏVİ LABORATORİYA  – torpaq, bitki və 

gübrələrin aqrokimyəvi analizini yerinə yetirən analitik laboratoriya. 



AQROLANDŞAFT – 1) antropogen landşaft; 2) kənd  ərazisinin 

peyzajı. 



AQROMELİORASİYA 

– aqroekosistemlərdə bioloji 

məhsuldarlığı (kənd təsərrüfatı bitkilərinin və heyvandarlıq 

məhsullarını) yüksəltmək məqsədilə torpaq,hidroloji və iqlim şəraitini 

optimallaşdırmaq üçün təşkilatı-təsərrüfat və texniki tədbirlərin həyata 

keçirilməsi. 



AQROMETEOROLOJİ PROQNOZ – Kənd təsərrüfatı (k.t.) 

bitkilərinin böyüməsinə, inkişafına və məhsulun əmələ gəlməsinə tə’sir 

edən mühüm aqrometeoroloji şəraitin qabaqcadan xəbər verilməsi. A.p. 

əlverişli hava şəraitindən istifadə etməyə  və k.t. bitkilərini  əlverişsiz 

hava  şəraitindən qorumağa imkan yaradır. A.p.-u mərkəzi və ya yerli 

hidrometeoroloji xidmət idarələri verir. 



AQROMETEOROLOJİ  XİDMƏT  – Kənd təsərrüfatı bitkiləri 

yetişdirmək üçün iqlim şəraiti vəziyyətinin təbii və antropogen 

dəyişilməsinə nəzarət xidməti, k.t. əhəmiyyətli meteoxidmət. 

AQROMETEOROLOGİYA – meteoroloji amillərin bitkiyə  və 

k.t. heyvanlarına  tə’sirini, bu amillərin k.t.-na vurduğu zərərin qarşısını 

almaq metodlarını tədqiq edən elm. 

AQROMEŞƏMELİORASİYA – Kənd təsərrüfatı üçün əlverişsiz 

təbii 


şəraitin yaxşılaşdırılmasına yönəldilən və sahələrinin 

məhsuldarlığının yüksəlməsini tə’min edən meşəçilik tədbirləri 

sistemidir; meliorasiyanın bir növüdür. A. qoruyucu meşələrin 

torpaqqoruyucu, sutənzimedici və digər mühit qoruyucu xassələrindən 

istifadə olunmasına əsaslanır. A.-nın obyekti k.t. sahələridir. Tarlaqoru-

yucu meşə zolaqları tarlalarda mikroiqlimi yaxşılaşdırır, küləyin sürətini 

zəiflədir, səthi axım azaldır, eroziyanın qarşısını alır və bununla da 


Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

20 


 

bitkinin inkişafı üçün şərait yaxşılaşır, onun məhsuldarlığı yüksəlir. 

Otlaqlarda meşə zolaqları üçün şəraiti   yaxşılaşdırır, qumluqları  

bərkidərək istifadə olunmayan torpaqları  kənd təsərrüfatı dövriyyəsinə 

daxil etməyə imkan yaradır. 

AQRONOMİYA – kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi 

üsullarını  və qanunlarını  tədqiq edən elmi fənnlərin (əkinçilik, 

aqrokimya, aqrofizika, bitkiçilik, seleksiya, toxumçuluq, fitopotologiya, 

kənd təsərrüfatı entimologiyası, bitki mühafizəsi, kənd təsərrüfatı 

meliorasiyası) məcmusu. 

AQROSENOLOGİYA – aqrosenozlar haqqında elmi fənn. 

 

AQROSENOTİK POPULYASİYA  – aqrosenozlarda mədəni 

növlərin və sortların fərdlərinin məcmusu. 



AQROSTOLOGİYA – botanikanın otları öyrənən sahəsi; otlar 

haqqında elm. 



AQROTEXNİKA – kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi 

qaydaları sistemi, əkinçilik texnologiyası. A.-nın vəzifəsi – məhsul 

vahidinə minimum əmək və vəsait sərf etməklə k.t. bitkilərindən yüksək 

məhsul alınmasını  təmin etməkdir. A.-ya torpağın gübrələnməsi, 

becərilməsi, toxumun səpinə hazırlanması, səpin və  əkin,  əkinlərə 

qulluq, k.t. bitkilərinin xəstəlik və ziyanvericiləri ilə mübarizə, məhsul 

yığımı, həmçinin torpaq səthinin hamarlanması, suvarma və s. daxildir. 

ALACƏHRƏLƏR  (Janiidae) –sərçəkimilər dəstəsinin quş  fəsiləsi. 

67 növü məlumdur. Həşərat, xırda sürünənlər, siçanabənzər gəmiricilər, 

xırda quşlar və quş balaları ilə qidalanır. Azərbaycanda 4 növü var: adi 

A., alnıqara A., qırmızıbaş A. və boz A. Kənd təsərrüfatı  və meşə 

təsərrüfatı ziyanvericilərini qırdığı üçün xeyirlidir. 

ALAQ  – Becərilən bitkilər arasında özbaşına bitən bitki. 

Azərbaycanda pambıq tarlalarında 92, qarğıdalı  və yonca sahələrində 

müvafiq olaraq 120 və 125, payızlıq taxıl zəmilərində 152, tərəvəz 

əkinlərində 25, üzüm bağlarında 148 növ alaq bitir. A. əkinçiliyə böyük 

zərər verir: becərilən bitkilərə lazım olan qida maddələrinin, suyun, 

işığın bir hissəsini alır; ziyanvericilərin, xəstəliklərin inkişafı üçün şərait 

yaradır; becərməni, məhsul yığımını  çətinləşdirir; A-lı yerlərdə  kənd 

təsərrüfatı bitkilərin məhsuldarlığı və məhsulun keyfiyyəti aşağı düşür. 



Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

21 


 

Alağa qarşı mübarizədə aqrotexniki tədbirlərlə yanaşı kimyəvi mübarizə 

əsas yer tutur. 

ALARMİZM  – insanın təbiətə  təsiri nəticəsində  əmələ  gələn 

təhlükəli vəziyyəti aradan qaldırmaq üçün “təbiət-cəmiyyət” sisteminin 

optimallaşdırılması üçün təcili olaraq həyata keçirilən həlledici 

tədbirlərin zəruriliyi. 



ALBEDO  (lat. Albedo - ağlıq)  – səthin işıqqaytarma qabiliyyətini 

səciyyələndirən kəmiyyət. Səthdən  əks olunan işıq selinin həmin səthə 

düşən selə nisbəti ilə ölçülür. 

Astronomiyada A. beş növdür və onlara özü işıq saçmayan göy 

cisimlərinin xarakteristikası kimi baxılır: müstəvi A., sferik A., həndəsi 

A., təsviri A. və görünən A. 

Yerin, okean və  dənizlərin vizual müstəvi A-su 0,03, təzə qarla 

örtülmüş səthin və buludlarınkı 0,9, yaşıl bitki örtüklərininki 01-03-dür. 



ALGİSİDLƏR – Arzu olunmayan alqofloranı  məhv etmək, 

həmçinin suyun “çiçəkləməsi” ilə mübarizə məqsədilə işlədilən kimyəvi 

maddələr. A. kimi çox vaxt mis-sulfat, ammiakat-mis və istehsalat sidik 

cövhərindən (diuron, majuron və s.) istifadə edilir. 



ALKOQOLİZM  – spirtli içkilərdən sui-istifadə etmək; insanın 

sağlamlığına və iş qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir. 



Download 3.98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   60




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling