Ekoloji LÜĞƏt a


Download 3.98 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/60
Sana14.02.2017
Hajmi3.98 Mb.
#384
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   60

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

 



 

 

EKOLOJİ  LÜĞƏT 

 

 



A

 

B

 



 

Ç

 

D

 



 

Ə

 



 

G

 

H

 

 

X

 

İ 

 

K

 

Q

 

L

 



 

N

 

O

 

Ö

 

P

 

 

R

 



 

Ş 

 

T

 

U

 

Ü 

 

V

 

Y

 

Z

 

 

 


Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

 





 

ABADLAŞDIRMA (ərazini) – hər hansı bir sahədə əhalinin yaşayışı, 

işləməsi və istirahəti məqsədilə texniki və estetik şərait yaratmaq (məs. 

suyun, kanalizasiyanın çəkilməsi, cığır açmaq, parkda skamyalar qoymaq, 

bədii, mənzərəli guşələr düzəltmək və s). 



ABİOGENEZ – termin Yerdə həyatın mənşəyi nəzəriyyəsinə aiddir: 

ilkin oksigensiz atmosferdə qeyri-üzvi (bioloji) reaksiyalar, yəni canlı 

orqanizmlər iştirak etmədən üzvi birləşmələrin  əmələ gəlməsi prosesi. 

ABİOSFER – Litosferin canlı orqanizm və biogen maddələrin 

təsirinə məruz qalmayan qatı. 



ABİOTİK AMİLLƏR – Canlı orqanizmlərə  təsir göstərən qeyri-

üzvi mühit şəraitinin məcmusu. A.a. kimyəvi (atmosferin, dəniz suları-

nın, şirin suların, torpağın və s-nin kimyəvi tərkibi), fiziki və ya iqlim 

(temperatur, atmosfer təzyiqi, hava kütləsinin qarışığı, kosmik radiasiya, 

günəş radiasiyası  və s.) amillərinə bölünür. A.a.-in canlı orqanizmlərə 

təsirini ekologiya elmi öyrənir.  İnsanın təsərrüfat fəaliyyəti torpağın 

strukturuna və tərkibinə, su rejiminə, biosferdə maddələr dövranına təsir 

göstərərək uzun təkamül  ərzində orqanizmlərin adaptasiya olunmuş 

A.a.-ri nəzərə çarpacaq dərəcədə dəyişə bilər. 

ABİOTİK MÜHİT – bax: abiotik amillər 

ABİSESTON – suda asılı vəziyyətdə qalan abiotik hissəciklər. 

ABİSSAL SAHƏ (yun. Abussos – dibsiz) – okean dibinin 2500-m-

dən dərin olan sahəsi (6000-7000 m-ə  qədər). Bu sahə qaranlıq olub, 

temperaturu daima aşağıdır, bitkisi bəzi bakteriyalardan və bir neçə növ 

saprofit yosunlardan ibarətdir, heyvanları ya gözsüzdür və ya böyük 

gözləri vardır, bir çox orqanizm isə özü işıq verir. 

ABLYASİYA (lat. ablatio – aparılma) – 1) isti qazın axını ilə bərk 

cismin səthindən maddələrin aparılması (texn); 2) buzlağın və qar 

örtüyünün əriməsi və buxarlanması nəticəsində kütləsinin azalması. 

ABORİGEN NÖVLƏR, AVTOXTONLAR (lat. aborigine - 

başlanğıcdan)  – başlanğıcdan təkamül prosesində yarandığı yerdə 

hazırda da yaşayan orqanizmlər (flora və fauna)olub çox vaxt relikt növ-



Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

 



lərdir. Məsələn, Avstraliyada evkalipt. Flora və faunanın analizi vaxtı 

genoelementlərin xüsusi qrupunu birləşdirir. 2) müəyyən  ərazinin 

qədimdən məskunlaşan ilkin sakinləri (əhalisi). 

ABRAZİYA  (lat. Abrasio – qazıma) – dalğanın və yaxud lə-

pədöyənlərin təsirilə iri su hövzələrinin (dəniz, göl, su anbarı) 

sahillərinin və sahilyanı dib hissəsinin dağılıb uçulması. 

ABRAZİYA SAHİLLƏRİ  – abraziya prosesləri nəticəsində 

yaranan sahillər (terraslar). 



ABSORBSİYA  cismin bütün həcmi ilə maddəni udması. 

AÇIQ EKOLOJİ  SİSTEM – ətraf mühitdə  həm maddələrlə, həm 

də enerji ilə mübadilə aparan sistem. A.e.s.-ə bütün təbii ekosistemlər və 

aqrosenozlar aiddir. 

AÇIQ DAĞ-MƏDƏN  İŞLƏRİ – faydalı qazıntılar istehsalı ilə 

əlaqədar birbaşa yer səthində görülən kompleks işlər. 



AÇMA SÜXURLAR – faydalı qazıntıların açıq üsulla çıxarılması 

zamanı onları örtən və istismar ərəfəsində  kənara atılan faydasız 

süxurlardan ibarət töküntülər. Gələcəkdə aparılması  nəzərdə tutulan 

rekultivasiyanın üsulları və növləri kənara atılan süxurların tərkibindən 

və onların bioloji rekultivasiyaya yararlılıq dərəcəsindən çox asılıdır. 

Ona görə  də rekultivasiyaya aid layihələr tərtib edilərkən süxurların 

bioloji cəhətdən yararlılıq dərəcələri müəyyənləşdirilməlidir. 

ADA – qurunun, hər tərəfdən su ilə əhatə olunmuş, materikə nisbətən 

xeyli kiçik hissəsinə deyilir. Bütün qurunun 9,9 mln km

2

-ni A.-lar təşkil 



edir. 

ADA EKOSİSTEMLƏRİ – dəniz və göl adalarının ekosistemləri. 

ADA FAUNASI – təcrid olunmuş quru sahəsinin (adanın) faunası. 

A.f-nın xüsusiyyətləri adanın mənşəyi və onun materikə uzaq-yaxınlığı 

ilə  əlaqədardır. Materikdən uzaqda vulkan nəticəsində yaranmış okean 

adalarının faunası çox kasıbdır; çünki belə adaların faunası hava ilə, 

yaxud üzən  əşya üstündə keçən heyvanlar hesabına yaranır. Materik 

adalarında endemik növlər çox olur; Məməlilər (Filippin camışı, poni və 

s.) materiklərdən kiçik, quşlar və sürünənlər (varan, tısbağa) isə çox 

zaman iri olur. A.f. insan fəaliyyəti nəticəsində çox tez dəyişərək,  əv-

vəlki şəklini və xarakterik əlamətlərini itirir. 

 


Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

 



ADA FLORASI – təcrid olunmuş quru sahəsinin (adanın) florası. 

A.f. adanın təcrid dərəcəsindən, müddətindən və floranın inkişaf 

şəraitinin xüsusiyyətindən asılıdır. A.f.-nın növləri materiklərlə 

müqayisədə sayca az olur. Materikə yaxın adalarda (məs. Yapon 

adalarında) endemiklər nisbətən azdır. Materik mənşəli iri adaların 

(İndoneziya, Filippin adaları) florası, növlərinin sayına görə çox vaxt 

materik növlərindən geri qalmır, adətən, endemiklərin inkişaf 

səviyyəsinə görə onlardan üstün olur. 



ADA  İQLİMİ  – yay və  qış temperaturları nisbətən az fərqlənən 

iqlim. 


ADAPTASİYA  (yun. adaptation - uyğunlaşma) – orqanizmlərin 

(fərd, populyasiya, növ) quruluş  və funksiyalarının, eləcə  də onların 

orqanlarının mühit şəraitinə uyğunlaşması. Bioloji A. bir çox nəsillərin 

ömrü boyu dəyişilən mühit şəraitinə uyğunlaşması. (məs. soyuğun təsiri 

ilə heyvanlarda tük, yaxud yunun uzanması), fizioloji A. mühit şəra-

itinin nisbətən qısamüddətli dəyişikliklərinə orqanizmlərin sürətlə 

uyğunlaşması (məs. dəyişilən işıq  şəraitində gözün əşyanı aydın 

seçməsi, orqanizmlərin ancaq atmosfer təzyiqi  şəraitinə uyğunlaşması 

və s.). 

Mühitin dəyişilməsi ilə  əlaqədar yeni keyfiyyət  dəyişikliyi kimi 

meydana çıxan A. bitki və heyvan orqanizmləri arasında geniş yayılmış-

dır. 


ADAPTASİYA SİNDROMU  – orqanizmin xarici faktorların stres 

təsirinə reaksiyasını  səciyyələndirən ümumi dəyişikliklərin məcmusu, 

bax. stres. 

ADAPTİV SİSTEM  –  ətraf mühitin dəyişilmiş  şəraitinə 

uyğunlaşmağa qabil olan sistem. 



ADAPTOGENLƏR – sağlamlar üçün dərmanlar-adaptasiya 

xassələri daşıyan təbii dərman bitkiləri: yuxunu normaya salır, həyat 

tonusunu canlandırır, ekstremal şəraitdə  iş qabiliyyətini artırır, 

infeksiyaya qarşı davamlılığı yüksəldir, emosional (stres) yükün 

qarşısını alır. A.-dən aşağıdakıları göstərmək olar: uzaq şərq jenşeni, çin 

limonniki (şizandra), eleuterokokku və s. Amerikanın herbalayf 



Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

 



(Nervalife) firmasının hazırladığı «Kişi faktoru”» və «şizandra»” prepa-

ratlarının hazırlanmasında bu bitkilərdən istifadə edilmişdir. 



ADRENALİN – böyrəküstü vəzinin hormonu, oksigendən istifadəni 

və arterial təzyiqi yüksəldir, maddələr mübadiləsini stimullaşdırır. 



ADSORBSİYA – qaz və ya məhluldan hər hansı maddənin maye və 

ya bərk cismin (adsorbentlərin) səth təbəqəsi ilə udulması prosesi. 

Havaya qarışmış xlor qazını aktiv kömürün udması A.-ya misal ola 

bilər. A. dərəcəsi götürülən adsorbentin xassələrindən, A. edilən 

maddənin təbiətindən və temperaturundan asılıdır. Temp-r yüksəldikcə 

A. zəifləyir. A. hava və qazların təmizlənməsində (məs. əleyhqazda), tez 

uçan məhsulların (benzin, efir, ətriyyat) udulmasında, bioloji aktiv 

maddələrin (vitamin, ferment, antibiotik və s.) alınması və təmizlənmə-

sində, poliqrafiya, radioelektronika və s-də  tətbiq olunur. A. hadisəsi 

təbiətdə geniş yayılmışdır. 



ADVENTİVLİK (lat. adventicus - yad)  – hər hansı bir növün digər 

qruplaşmadan və ya yayıldığı yerdən gəlməsi (immiqrasiyası). 



ADVENTİKATOR  – müəyyən qruplaşmaya təsadüfən daxil olan 

növ. (biol.) 



ADVENTİV ORQANİZMLƏR – insan tərəfindən təsadüfən və ya 

müəyyən məqsədlə digər iqlim zonalarından başqa  şəraitə (həmin 

vilayət üçün yeni şəraitə) gətirilən bitki və heyvanlar. 

AERASİYA  (yun. aerhava) – havadəyişmə, havanı oksigenlə 

zənginləşdirmə. 



1) Suyun A.-Sı  – suyu oksigenlə  zənginləşdirmək, suyu zərərli 

qatışıqlardan (həll olmuş qazlar, dəmir birləşmələri və s.) təmizləmək, 

həmçinin bioloji təmizləmə qurğularında çirkabdakı üzvi maddələri və 

digər çirkləri minerallaşdıran mikroorqanizmlərin həyat fəaliyyətini 

təmin etmək üçün tətbiq olunur. 

2) Torpağın A.-sı – torpaq havası ilə atmosfer havası arasında qaz 

mübadiləsi. Qaz mübadiləsi zamanı torpaqdakı hava bitki köklərinin və 

mikroorqanizmlərin tənəffüsünə lazım olan oksigenlə, yerə yaxın hava 

təbəqəsi isə bitkinin fotosintez prosesində istifadə etdiyi karbon qazı ilə 

zənginləşir. Torpaq xırda dənəvər strukturlu olduqda A-ya əlverişli 

şərait yaranır və bitki daha yaxşı inkişaf edir. 



Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

 



AEROBİOLOGİYA – aqrobiontları öyrənən biologiya elmi. 

AEROBİOSFER – Atmosferin canlı orqanizmlərin daim olduğu və 

özləri üçün əlverişli substratda normal yaşayıb artdığı yerüstü qatı. (yer 

səthindən 6-7 km-ə qədər hündürlükdə). 

AEROBLAR, AEROB ORQANİZMLƏR (aero və bios – həyat) – 

Üzvi mənşəli maddələrin oksidləşməsi yolu ilə  sərbəst oksigen olan 

şəraitdə inkişaf edə bilən orqanizmlər. Demək olar ki, bütün heyvanlar, 

bitkilər, insan, habelə mikroorqanizmlərin çoxu aerob orqanizmlərdir. 



AEROBİOS – sərbəst oksigenli mühitdə  həyat. A. heyvanların və 

mikroorqanizmlərin böyük əksəriyyəti üçün xarakterikdir. 



AEROFİTLƏR – özlərinə lazım olan qida maddələrini yalnız 

atmosferdən alan bitkilər. Bura çiçəkli bitkilərdən səlbkimilər və 

bromeliya fəsilələrinə  mənsub bütün epifitlər, sporlulardan – ağac 

qabığı, gövdəsi və budaqları. eləcə də torpağın üstündə inkişaf edən bəzi 

mamır, yosun və  şibyə növləri daxildir. A. başqa bitkilərin üzərində 

olduğuna baxmayaraq, müstəqil qidalanır. Yağıntısız dövrlərdə aerofit 

şibyə və mamır tamamilə quruyur, lakin məhv olmur, əlverişli şəraitdə 

yenidən inkişafa başlayır. 



AEROFOTOŞƏKİLÇƏKMƏ – təyyarə, vertolyot və digər uçuş 

cihazları ilə Yer səthinin fotoşəkillərinin çəkilməsi, A. irimiqyaslı (10 

000-dən çox), ortamiqyaslı (10 000-30 000) və kiçik miqyaslı (30 000-

dən kiçik) aparılır.  Ərazinin təyyarədən çəkilməsi paralel marşrutla 

aparılır. Bu marşrutların bir-birindən uzaqlığı elə müəyyən edilir ki

qonşu marşrutlara aid aeroşəkillər, orta hesabla, bir-birini 30

% (eninə 

örtmə), bir marşruta aid qonşu  şəkillər isə bir-birini 60

% (uzununa 

örtmə) örtsün. 

Aerofotoşəkillərə  əsasən  şəkil montaj edilir və fotosxem qurulur. 

Fotosxem  şəkillərin mərkəz hissələrindən qarışdırılmış bütün ərazinin 

aeroşəklini verir. 

AEROŞƏKİLLƏRİN DEŞİFRLƏNMƏSİ  – aeroşəkil  əsasında 

Yer səthinin öyrənilməsi üsullarından biri. A.d-də  rəngli aerofotoşəkil, 

zərrəbin, parallaktik xətkeş, stereoskop və s-dən istifadə edilir. 

Topoqrafik deşifrləşdirmə aerofotoşəkildəki sahənin təfsilatı (bitki 

örtüyü, hidroqrafiya, yaşayış  məntəqələri, yollar, sərhədlər və s.) və 

relyefi ayırd edilib topoqrafik xəritədə göstərilir. Xüsusi deşifrləşdirmə 



Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

10 


 

isə geoloji, hidroloji, torpaqşünaslıq və s. məqsədlər üçün aparılır. 

Geoloji deşifrləşdirmədə aerofotoşəkildə  əks olunmuş geoloji obyekt, 

süxur, faydalı qazıntı və b. geoloji xüsusiyyətlər ayırd edilir. 



AEROFOTOTOPOQRAFİYA – aerofotoşəkilçəkmə materialları 

əsasında topoqrafik xəritələrin tərtib üsullarını öyrənən elmi fənn. 



AEROLOGİYA (yun. Aer – hava, logos - elm) – atmosferin yuxarı 

qatlarında havanın vəziyyətini öyrənən elm. Atmosferin yuxarı qatları 

təyyarə,  şar, zond, raket, süni peyk, kosmik hava gəmisi vasitəsilə 

qaldırılan, özüyazan və göstəricilərini radio ilə yerə verən cihazlar 

vasitəsi ilə öyrənilir. 

AEROPLANKTON – havada asılı halda olan mikroskopik 

orqanizmlər. 



AEROPONİKA – bitkinin hava mühitində torpaqsız yetişdirilməsi. 

AEROSƏPİN – təyyarə və ya vertolyotdan xüsusi cihazlar ilə toxum 

(qum vələmiri və b. ot toxumları) səpilməsi. Bəzi səhralarda qumları, 

saksaul köklərini torpağa bərkitmək üçün istifadə edilir. 

AEROSFER (aero – və yun. Spharia - kürə) – atmosfer və torpaq 

havasından ibarət olan yer qabığı. 



AEROTAKSASİYA – aerofotoşəkillərin köməyi ilə bitki 

örtüyünün, xüsusilə meşələrin kəmiyyətcə 

və keyfiyyətcə 

qiymətləndirilməsi. 



AEROTENTLƏR  –  Aerob (oksigen verməklə) mikroorqanizmlər 

yerləşdirilən iri dənəvari materiallardan ibarət süzgəcdən keçirmək yolu 

ilə çirkab suların bioloji təmizlənməsi üçün xüsusi qurğular. 

AEROTOP  (aero – və yun. Topos - yer) – ekosistemin daxili 

atmosferi olub, Yer səthi hava qatının bir hissəsidir, onun tərkibi və 

rejimi bilavasitə ekosistemin daxili komponentləri, hər  şeydən  əvvəl 

bitki örtüyü və torpağın təsiri altda müəyyənləşir. Bununla yanaşı, A. 

bütün atmosferin aşağı  təbəqəsi olduğu üçün atmosferin xarici təsirlə-

rinə güclü məruz qalır. A-un kəmiyyət vəziyyətini və rejimini təsvir 

etmək məqsədilə geniş kompleks göstəricilərdən istifadə olunur: günəş 

radiasiyasının intensivliyi, küləyin sürəti, havanın temperaturu və rütu-

bətliyi, karbon qazının miqdarı və s. 

AEROZOL  (aero ...və – alm. Solum - kolloid məhlulu) – qaz 

mühitində (adətən havada) asılı  vəziyyətdə olan bərk və maye 



Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

11 


 

hissəciklərdən ibarət dispers sistem. Bitki tozcuqları ilə doymuş hava, 

tüstü, duman, tozlu hava təbii aerozollar sayılır. A.-lar təbiətdə və insan 

həyatında müsbət rol oynayır. Buludlar təbiətdə su dövranını təmin edir. 

Bitkilərin çoxu çiçək tozcuqlarının A.-u ilə tozlanır, duru yanacaqlar və 

bərk yanacaqların çoxu A. şəklində yandırılır, bitki ziyanvericilərinə 

qarşı kimyəvi A-larla mübarizə aparılır. 

Radioaktiv maddələr, silisium 4-oksid, alüminum oksid, qurğuşun, 

xrom tozu və s. ilə qarışıq texniki aerozollar çox ziyanlı olub ağır 

xəstəliklərə  səbəb olur. Öskürmə  və asqırma zamanı  əmələ  gələn 

bakteriyalı A.-lar yoluxucu xəstəliklərin, o cümlədən qripin yayılmasına 

səbəb ola bilər. 



AEROZOL ÇİRKLƏNMƏ  – havanın xırda dispers maye və  bərk 

maddələrlə çirklənməsi. 



AEROZOL KATASTROF (FƏLAKƏT)  – təbii (məs., vulkan 

püskürməsi) və ya süni (məs. böyük nüvə konflikti) səbəblər nəticəsində 

aerozolun miqdarının kəskin yüksəlməsi. Atmosferdə geniş aerozol zo-

nasının yaranması atmosferin saflığını azaldır, bununla əlaqədar Yer sət-

hinə düşən günəş radiasiyasını zəiflədir. Bu isə, öz növbəsində iqlimin 

(havanın) soyumasına, geniş ərazilərdə bitkilərin donmasına, heyvanla-

rın, insanların soyuqdan və aclıqdan kütləvi qırğınına səbəb olur. A.k. 

şübhəsiz, keçmiş geoloji dövrlərdə baş vermişdir. O, nüvə müharibəsi 

olarsa da baş verə bilər. 

AFİLAKTİK RƏNG – heyvanlarda (quş, həşərat, balıq və s.) bəzək 

vəzifəsini görən rənglər. 



AFİLLİYA (yun. Phyllan - yarpaq) – iqlimin kserotermik şəraiti ilə 

əlaqədar bitkinin yarpaqsız olması. Fotosintez funksiyasını bu zaman 

gövdələr yerinə yetirir. 

AFOTOBİOSFER (a... və yun. phos. - işıq) – biosferin günəş şüası 

daxil ola bilmədiyi hissəsi (hidrosfer və litosfer daxilində). 



AĞ GECƏLƏR – qütb dairəsi boyunca ilin yay fəslində müşahidə 

edilən işıqlı gecələr. Yayda, bu zolaqda günəş az vaxt ərzində üfüq 

arxasında olduğu üçün gecəyarısı da axşam  şəfəqi kimi işıq olur. A.g. 

maydan iyula qədər San-Peterburq, Oslo, Maqadan paraleli üçün adi 

haldır. 

AĞ YAĞIŞ – Qısa müddət ərzində yağan şiddətli yağış. A.y. ən çox 


Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

12 


 

yayın  əvvəllərində yağır. A.y. yağan zaman qismən buludsuz 

göydənsaçan günəş  şüaları onun dənələrini  şəffaf göstərdiyi üçün, ona 

A.y. adı verilib. 



AĞ YEL – quru və isti külək. Yer kürəsinin quraq rayonlarında ilin 

isti dövründə müşahidə olunur. Azərbaycanda,  əsasən, Kür-Araz 

ovalığında, Naxçıvan Muxtar respublikasında (hündürlüyü 1500 m-ə 

qədər olan yerlərdə), Böyük və Kiçik Qafqazın dağətəyi hissəsində şərq 

və  cənub-şərq istiqamətində (sürəti bəzən 10 m/san və daha çox olur) 

əsir, çox vaxt özü ilə quru çən gətirir. A.y. zamanı havanın temperaturu 

bəzən birdən-birə 40-42

0

C-yə qalxır, nisbi rütubətlik isə 10-30



%-ə enir. 

A.y. bitkilər üçün zərərlidir; onların inkişafını zəiflədir və bəzən məhv 

edir. A.Y-ə qarşı  əsas mübarizə vasitəsi tarlaqoruyucu meşələrin 

salınması və aqrotexniki tədbirlərin aparılması hesab olunur. 



AĞAC – qol-budağı  və gövdəsi oduncaqlaşmış çoxillik bitki. 

Dendrologiyada ağaclar boylarına görə  aşağıdakı  təsnifata bölünür: 

Hündür ağaclar-hündürlüyü 20 m-dən çox. Bura meşəəmələgətirən 

ağaclar daxildir (palıd, fıstıq, vələs, cökə, ağcaqayın, qovaq, göyrüş, 

qoz, şabalıd), ortaboylu ağaclar – boyu 10-20 m. (quşarmudu, söyüd, çöl 

ağcaqayını), alçaqboylu ağaclar – boyu 7-10 m. (alma, yemişan, ardıc). 

Dünyada  ən hündür ağac olan Avstraliya evkalipti və kaliforniya 

sekvoyası 140-150 m-dək ucalır. Müxtəlif ağacların diametri 12 sm-dən 

160 sm-ə  qədər dəyişir.  Ən yoğun gövdəli ağac Afrika baobabıdır 

(diametri 14 m-ə çatır). Yetgin meşə  ağaclarının yaşı 120-160 ildir. 

Respublikamızda yaşı 1000 ili ötən yoğun gövdəli çinar, palıd, azatağac 

və qaraçöhrə ağacları mövcuddur. 



AĞAC CİNSLƏRİ  – ağac bitkilərinin cins və növləri. A.c. 

iynəyarpaqlı (şam, küknar, ardıc və s.) və yarpaqlı (palıd, fıstıq, vələs, 

cökə, ağcaqayın, qoz, şabalıd, qovaq, qarağac və s.) ağaclara bölünür. 

Təsərrüfat  əhəmiyyətinə görə meşə, meşə – meliorativ, dekorativ və 

meyvə verən ağac cinsləri var. A.c.-nin işığa, istiliyə  və su rejiminə 

tələbatı müxtəlifdir. A.c. toxumla, pöhrə verməklə  və kök biclərilə ço-

xalır. Meşəçilikdə əsas A.c. (palıd, fıstıq, cökə və s.), ikinci dərəcəli A.c. 


Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin 

PREZİDENT   KİTABXANASI 



────────────────────────────────────────── 

13 


 

(çöl ağcaqayını, toz, titrək qovaq və s.), meyvəçilikdə isə tumlu (alma, 

armud), çəyirdəkli (gavalı. albalı), qərzəkli (püstə, badam, qoz, şabalıd, 

fıstıq). A.c. ayırırlar. 



AĞAC KÖMÜRÜ –  A.k. böyük məsaməliyə, inkişaf etmiş  səthə 

malikdir, ona görə  də qaz və mayedə  həll olan bəzi maddələri udmaq 

(adsorbsiya etmək) qabiliyyətinə malikdir. A.k.-nün sıxlığı vahiddən 

yüksək olub 1.25 q/sm

–a yaxındır. 



AĞACDƏLƏNKİMİLƏR  (Piciformes) – quşlar sinfinin bir 

dəstəsi. 6 fəsiləyə ayrılır. 400-ə qədər növü var. Həşərat, həşərat sürfəsi, 

quş yumurtası, meyvə, giləmeyvə və toxum yeyir. 


Download 3.98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   60




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling