Electr xa'm magnetizm lat

 
 

---

22 
4-§. Potentsial 
Potentsiallar ayırması. Potentsiallar gradienti. Ekvipotentsial betler. Matematikalıq 
elektrostatikanın’ ulıwmalıq ma’selesi. Puasson ha’m Laplas ten’lemeleri. 
Elektr maydanının’ berilgen nokatının’ potentsialı dep usı noqatqa bir birlik on’ zaryadtı sheksiz 
qashıqlıqtan ıqtıyarlı formag’a iye jol menen alıp kelgende islengen jumıstı tu’sinemiz. Al eki 
noqattın’ potentsiallarının’ ayırması (potentsiallar ayırması) dep bir birlik on’ zaryadlang’an 
bo’leksheni bir noqattan ekinshi noqatqa ıqtıyarlı traektoriya boyınsha ko’shirgende islengen 
jumısqa ten’. Bul anıqlamalardag’ı «ıqtıyarlı traektoriya boyınsha ko’shirgende» degen so’zler 
elektr maydanında islengen jumıstın’ joldın’ formasınan g’a’rezsizliginen kelip shıqqan. «bir 
birlik on’ zaryadtı sheksiz qashıqlıqtan ıqtıyarlı formag’a iye jol menen» degen so’zler 
potentsialdı anıqlawda qolaysızlıqlardı tuwdıradı. Sonlıqtan a’dette maydannın’ qanday da bir 
ıqtıyarlı O noqatının’ potentsialı dep qa’legen shamadag’ı 
potentsialın alıw mu’mkin. Bunday 
jag’dayda maydannın’ barlıq noqatlarının’ potentsialı bir ma’nisli anıqlanadı. Eger O noqatının’ 
potentsialı bolg’an 
potentsialının’ shamasın bazı bir turaqlı shamag’a o’zgertsek, onda 
maydannın’ barlıq noqatlarındag’ı potentsialları tap sol shamag’a o’zgeredi. Solay etip potentsial 
additiv turaqlı shama da’lliginde anıqlang’an degen juwmaqqa kelemiz. Bul turaqlının’ ma’nisi 
a’hmiyetke iye emes. Sebebi fizikalıq qubılıslar elektr maydanlarının’ kernewliginen g’a’rezli. 
Elektr maydanları bolsa potentsialdardın’ absolюt ma’nisleri menen baylanıslı emes, al olardın’ 
ken’isliktin’ ha’r qıylı noqatları arasındag’ı ayırması menen g’a’na baylanıslı. Teoriyalıq 
fizikada ken’isliktin’ sheksiz qashıqlatılg’an noqatının’ potentsialı nolik potentsial dep qabıl 
etilgen (usı paragraftın’ basındag’ı berilgen birinshi anıqlama usı jag’dayg’a baylanıslı). 
A’melde bolsa nolik potentsial retinde Jerdin’ potentsialın qollanadı. 
Maydan ku’shlerinin’ 
zaryadın baslang’ısh 1 noqatınan aqırg’ı 2 noqatına ıqtıyarlı traektoriya 
boyınsha ko’shirgendegi jumıs
= ( 
−
) 
(22) 
formulası ja’rdeminde esaplanadı. Bul formulada 
ha’m 
arqalı 1 ha’m 2 nokatlarının’ 
potentsialları belgilengen. 
Gauss ha’m SGSE sistemalarında potentsialdın’ birligi retinde usı sistamadag’ı bir birlik zaryadtı 
ko’shirgende 1 erg jumıs islenetug’ın eki noqat arasındag’ı potentsiallar ayırması qabıl etilgen. 
Bul birlik arnawlı atamag’a iye emes. Potentsialdın’ a’meliy birligi volt bolıp tabıladı. Volt 
degenimiz bir kulon zaryadtı ko’shirgende bir djoul jumıs islenetug’ın noqatlar arasındag’ı 
potentsiallar ayırması bolıp tabıladı. Shama menen mınaday qatnaslar orınlı boladı: 
1 = 
1
1 = 
10
3 ∙ 10
=
1
300 .
 
Potentsial menen elektr maydanı arasındag’ı baylanıstı tabamız. Meyli 1 ha’m 2 noqatları X 
ko’sherinin’ boyınsha jaylasqan bir birine sheksiz jaqın noqatlar bolsın. Sonlıqtan 
−
= . 
Bir birlik zaryadtı 1 noqatınan 2 noqatına ko’shirgendegi islengen jumıs 
qa ten’. Ekinshi 
ta’repten usı jumıs 
−
= − ge ten’. Usı eki an’latpanı bir birine ten’ew arqalı =
− 
an’latpasın alamız. Tap usınday talqılawlar Y ha’m Z ko’sherleri ushın da orınlı boladı. 
Usının’ na’tiydjesinde u’sh an’latpa alınadı: 
= −
,
= −
,
= −
.
(23) 

---

23 
Bul an’latpalardı to’mendegidey vektorlıq formag’a biriktiriw mu’mkin: 
= −
+
+
.
(24)