Electr xa'm magnetizm lat

halda bir tekli o’tkizgish ishindegi elektr zaryadlarının’ ko’lemlik tıg’ızlıg’ı nolge ten’. Elektr 
zaryadları o’tkizgishtin’ tek betinde g’ana (al ishinde emes) jaylasadı. 

---

29 
A’lbette elektr zaryadlarının’ o’tkizgishtin’ tek betinde g’ana jaylasıw sebebi zaryadlar arasında 
tartısıw yamasa iyterisiw ku’shinin’ ta’sir etiwinin’ sebebi bolıp tabıladı. Meyli o’tkizgishtin’ 
ishinde elektr zaryadları payda bolg’an bolsın. İrnshou teoremasına sa’ykes olardın’ o’tkizgish 
ishindegi statikalıq konfiguratsiyasının’ hesh qaysısı da ornıqlı bola almaydı. Ha’r qıylı belgige 
iye zaryadlar arasındag’ı tartılıs ku’shleri olardın’ bir birine jaqınlasıwına ha’m 
neytralizatsiyasına (elektrlik jaqtan neytral halg’a o’tiwine) alıp keledi. Al zaryadlar arasındag’ı 
tartılıs ku’shleri olardın’ bir birinen mu’mkin bolg’anınsha u’lken qashıqlıqlarg’a tarqalıwına, 
usının’ aqıbetinde o’tkizgishlerdin’ betlerinde jaynalıwına alıp keledi. Demek o’tkizgish 
betindegi zaryadlardın’ tıg’ızlıg’ı o’tkizgishtin’ en’ qashıqtag’ı o’tkirlengen ushlarında u’lken 
boladı degen so’z. Bul jag’daydı an’sat tekserip ko’riwge boladı. 
Solay etip o’tkizgishtegi elektr zaryadlarının’ ten’ salmaqlıg’ı ushın to’mendegidey sha’rtlerdin’ 
orınlanıwı kerek: 
1. O’tkizgishtin’ ishindegi barlıq noqatlarda elektr maydanının’ kernewligi nolge ten’ 
boladı, yag’nıy 
= 0. (26)-an’latpadag’ı  = −∇ ten’ligine sa’ykes o’tkizgish ishinde 
potentsial 
turaqlı ma’niske iye boladı, yag’nıy = . 
2. O’tkizgishtin’ betinde elektr maydanının’ kernewligi 
barlıq noqatlarda betke 
perpendikulyar bag’ıtlang’an boladı, yag’nıy 
=
. Demek zaryadlardın’ ten’ 
salmaqlıq jag’dayında o’tkizgishtin’ beti ekvipotentsial bet bolıp tabıladı. 
Elektr sıyımlıg’ı. O’tkizgishke berilgen elektr zaryadı usı o’tkizgishtin’ ishinde elektr 
maydanının’ kernewligi nolge ten’ bolatug’ınday bolıp onın’ betinde tarqaladı. Eger 
zaryadlang’an o’tkizgishke ja’ne de bazı bir mug’dardag’ı elektr zaryadları beriletug’ın bolsa, 
onda bul zaryad ta o’tkizgishtin’ betinde o’tkizgishtin’ ishindegi barlıq noqatlarında elektr 
maydanı nolge ten’ bolatug’ınday bolıp tarqaladı. Usı jag’day tiykarında o’tkizgishtin’ 
potentsialı og’an berilgen zaryadtın’ mug’darına tuwrı proportsional degen juwmaq shıg’aramız. 
Haqıykatında da zaryad mug’darının’ bazı bir shamag’a ko’beytiliwi o’tkizgishtin’ a’tirapındag’ı 
noqatlardag’ı elektr maydanının’ kerewliginin’ de tap sonday shamag’a o’siwin ju’zege keltiredi. 
Usıg’an sa’ykes birlik zaryadtı sheksizlikten usı o’tkizgishke alıp kelgende islengen jumıs – 
potentsial da tap sonday shamag’a artadı. Solay etip o’tkizgish ushın (a’lbette basqa 
o’tkizgishlerden u’lken qashıqlıqlarda jaylasqan o’tkizgish na’zerde tutılmaqta): 
= . 
(43) 
Potentsial menen zaryad mug’darı arasındag’ı proportsionallıq koeffitsienti 
o’tkizgishtin’ 
elektr sıyımlıg’ı (qısqa tu’rde tek sıyımlıg’ı) dep ataladı. (43)-an’latpadan 
=
(44) 
ekenligine iye bolamız. Solay etip o’tkizgishtin’ sıyımlıg’ı dep onın’ potentsialın bir birlikke