Electr xa'm magnetizm lat

Zaryadlar sistemasının’ ta’sirlesiw energiyası. 
ha’m 
noqatlıq zaryadları arasındag’ı 
ta’sir etiw ku’sh Kulon nızamına sa’ykes 
=
shamasına ten’ (2-formula). Eger usı 
ku’shtin’ shamasın 
ge ko’beytsek, onda eki zaryad arasındag’ı tu’sirlesiw energiyası 
(potentsial energiya) ushın an’latpa alamız, yag’nıy
=
1
4
(50) 
shaması 
ha’m 
noqatlıq zaryadları arasındag’ı potentsial energiya 
bolıp tabıladı. Endi 
dana noqatlıq zaryadtan turatug’ın sistemanı qaraymız. Bunday sistemadag’ı ta’sirlesiw 
energiyası jup-juptan alıng’an zarıdlardın’ o’z-ara tasirlesiw energiyalarının’ qosındısınan turadı: 
=
∑
( 
)
. 
(51) 
(50)-formulag’a sa’ykes 
=
. 
(52) 
Bul an’latpanı (51) ge qoyıp 
=
1
2
1
4
(53) 

---

33 
an’latpasına iye bolamız ha’m Gauss sistemasında 
4 ko’beytiwshisinin’ bolmaytug’ınlıg’ın 
atap o’temiz. 
(53)-formulada summalaw barlıq i ha’m k indeksleri boyınsha ju’rgiziledi. Eki indekste 1 den 
baslap 
ge shekemgi ma’nislerdi qabıl etedi. A’lbette i ha’m k indeksleri birdey bolatug’ın 
qosılıwshılar itibarg’a alınbaydı (bul bir zaryadtın’ o’zi menen o’zi arasındag’ı ta’sirlesiwge 
sa’ykes keledi). (53)-formulag’a mınaday tu’r beremiz: 
=
1
2
1
4
0
( ≠ )
 
(54) 
Bunday jag’dayda 
=
1
4
0
( ≠ )
(55) 
shaması 
zaryadı turg’an noqattag’ı usı 
zaryadının’ basqa barlıq zaryadlar payda etken 
potentsial bolıp tabıladı. Bul jag’daydı itibarg’a alıp ta’sirlesiw energiyası ushın 
=
1
2
(56) 
an’latpasın alamız. Usı an’latpalardan paydalang’an halda zaryadlang’an o’tkizgishtin’ 
energiyasın esaplawdı baslaymız. 
O’tkizgishtin’ beti ekvipotentsial bet bolıp tabıladı. Sonlıqtan 
∆ zaryadına iye bettin’ barlıq 
noqatlarının’ potentsialları birdey ma’niske iye ha’m ol o’tkizgishtin’ o’zinin’ potentsialına ten’. 
(56)-formuladan paydalanıp zaryadlang’an o’tkizgishtin’ energiyası ushın 
=
1
2 ∆ =
1
2 ∆ =
1
2
(57) 
an’latpasın jaza alamız. Endi (44)-formulanı esapqa alsaq (
=
), onda 
=
2 =
2 =
2
(58) 
formulası zaryadlang’an o’tkizgishtin’ energiyasın beredi.