Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini


ning temperaturaga bog‘liqligi. Noqutbli dielektriklarda
moddaning issiqlikda kengayishi hisobiga hajm birligida qutblanadi-
gan molekulalarning soni kamayadi. Shu sababli temperatura
oshgan sari 

ning qiymati pasayadi (4.3-a, b rasmlar). Parafinda

ning keskin o‘zgarishi uni qattiq holatdan suyuq holatga o‘tishi
bilan tushuntiriladi. Ko‘pgina qattiq ion dielektriklarda (kristallar,
shisha, keramik materiallar, sital va b.) temperatura ortishi bilan

ning qiymati ham ortadi (4.3- e rasm), chunki ularda ion qutb-
lanish ortadi. Qutbli dielektriklarda temperatura ortishi bilan diðol
qutblanish yuzaga keladi, demak 

ham ortadi. Temperatura yanada
ortsa, qutblanish kamayadi, natijada 

ham kamayadi (4.3- d rasm).
Dielektriklarning elektr o‘tkazuvchanligi. Barcha dielektrik
materiallar o‘zgarmas kuchlanish ta’sirida uncha katta bo‘lmagan
sizilish toki o‘tkazadi. Sizilish toki qancha kichik bo‘lsa, elektr
4.3-rasm. Turli dielektriklar uchun 

ning temperaturaga bog‘liqligi:
a—parafin; b—polistirol; d—xlorlangan difenol; e—natriy xlor.

5
4
3
2
1
-50
0
50
100 T, °Ñ
a
b
d
e

---

56
izolatsion materialning sifati shuncha yuqori bo‘ladi. Sizilish toki
hajmiy bilan yuzaki to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘tuvchi tok yig‘indisidan
tashkil topgan:
S
V
I
I
I


.
Demak, o‘tkazuvchanlik G = I/U hajmiy o‘tkazuvchanlik G
V
hamda sirt o‘tkazuvchanlik G
S
 larning yig‘indisiga teng:
V
S
G
G
G


.
Ko‘rib o‘tilgan o‘tkazuvchanliklarga teskari bo‘lgan kattalik
hajmiy qarshilik R
V
va sirt qarshilik R
S
deb ataladi. Izolatsiyaning
umumiy qarshiligi esa parallel ulangan qarshiliklarning natijasi
sifatida aniqlanadi:
S
V
V
V
R
R
R
R
G
R




1
.
Dielektrikning solishtirma qarshiligi  deganda, solishtirma
hajmiy qarshilik tushuniladi. Qattiq dielektrik yuzasining ifloslani-
shi, namlanishi, oksidlanishi sezilarli sirt elektr o‘tkazuvchan-
likni yuzaga keltiradi. Shuning uchun dielektrik solishtirma sirt
qarshilik qiymati bilan ham tasniflanadi: 
S
.
Qattiq dielektriklarning solishtirma hajmiy qarshiligi  tempera-
tura ortishi bilan eksponensial qonun bo‘yicha o‘zgaradi:
1
1
exp(
/
)
nq
W kT





,
bu yerda,  — ionlarning konsentratsiyasi va harakatchanligi.
 ning T ga bog‘liqligi 
)
/
exp(
kT
W



ga bog‘liq.
Daraxt, marmar va boshqalar uchun  = 10
6
—10
8
 · m,
polistirol, ftorlon, kvars uchun 10
14
—10
16
 · m.
Dielektrikning 
S
qiymatining temperatura, namlik, kuchla-
nish ta’sirida o‘zgarishi  ning o‘zgarishiga o‘xshab ketadi.

---

57