Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

10.10. Ikki taktli to‘g‘rilash sxemalari
Ko‘priksimon to‘g‘rilash sxemasi
Sxemada bitta yarim davr mobaynida to‘g‘rilangan tok VD
1
diod, R
y
yuklama, VD
3
diod orqali transformatorning ikki-
lamchi chulg‘amiga oqib o‘tadi (2.10-rasm). Teskari qutbda tok
VD
2
diod, R
y
yuklama, VD
4
diod orqali transformatorning
ikkilamchi chulg‘amiga oqib o‘tadi. Ya’ni, tok yuklama va trans-
formator ikkilamchi chulg‘ami orqali butun davr mobaynida
oqib o‘tadi.
R
y
yuklamadan oqib o‘tadigan I
y
yuklama tokining o‘z-
garmas tashkil etuvchisi (I
m
= U
m
/R
y
bo‘lganida) quyidagiga
teng bo‘ladi:
π
π
π
π






2
2
0
2 2
(
)
sin
0,9
;
y
y
m
m
I
U
U
m
I
I
m
R
R
π

2
0
2 2
U
U
,
10.12-rasm. Ko‘priksimon to‘g‘rilash sxemasi va
uning vaqt diagrammalari.
U
1
U
2
VD1
VD3
VD2
VD4
R
H
a
b
d
e
f
g
h u
obr
u
b1
=u
b2
wt
wt
wt
wt
wt
wt
wt
u
2
u
0
i
0
i
b1
=i
b2
i
b3
=i
b4
i
2
i
1

---

215
ya’ni, bir fazali bir taktli sxemadagidan 2 marta katta bo‘ladi.
Transformatorning ikkilamchi chulg‘amidan tok butun davr
mobaynida oqib o‘tadi, u holda uning ta’sir etuvchi qiymati
quyidagicha aniqlanadi:
ω ω
π



2
2
2
1
1
)
(
)
td t
,
(
sin
2
2
m
m
I
I
I
u holda, I
0
va I
2
toklarni taqqoslab, quyidagini olamiz:

0
2
2
2
= ( ) 2·
= 0,9·
I
I
I
.
Har bir yarim davrda ikkita diod ishlagani uchun har bir
ketma-ket ulangan diodlardan oqib o‘tadigan tokning ta’sir
etuvchi qiymati I
vd
= I
2
/2 bo‘ladi. Bu sxema uchun m=2,
f
t,k
= 2f
t
bo‘ladi, diodlar ikkilamchi chulg‘amga parallel ulangani
uchun yopiq diodlardagi teskari kuchlanish esa U
tes
=U
m
= 2 U
2
bo‘ladi.
Transformator ikkilamchi zanjiridan nolinchi chiqish
chiqarilgan ikki taktli to‘g‘rilash sxemasi
Bu sxemani boshqacha qilib ikki fazali bir taktli sxema
deyiladi, chunki to‘g‘rilangan tokning bir davri mobaynida
transformatorning ikkilamchi har bir yarim chulg‘amlaridan
bitta tok impulsi oqib o‘tadi, lekin, odatda, o‘zgaruvchan tok
texnikasida ikki fazali tok, uni generatsiyalashning qiyinligi va
ikki fazali tok tarmog‘ining yo‘qligi uchun birinchi nom qo‘lla-
niladi (2.11-rasm).
Bu sxemada ikkilamchi chulg‘amning har ikkala yarmi to‘g‘ri-
lagich ishida navbatma-navbat ishtirok etadi. Birinchi yarim
davrda tok VD
1
diod, R
y
yuklama va transformator yarim chul-

---

216
g‘ami, ikkinchi yarim davrda esa VD
2
diod, R
y
yuklama va
transformator boshqa yarim chulg‘ami orqali oqib o‘tadi.
Yuklamadan butun davr mobaynida bir qutbli tok oqib o‘tadi
(10.13-rasm).
Bu sxemada yuklamadagi kuchlanishning o‘zgarmas tashkil
etuvchisi quyidagiga teng bo‘ladi:
π
π
π


2
0
2 2
m
m
U
sin(
)
U
U
m
;


2
2
2
=2, 
=
=
,
U
m
U
U
u holda
I
0
= U
0
/R
y
= 0,9 U
2
/R
y
.
Transformatorning ikkilamchi har bir yarim chulg‘ami toki-
ning ta’sir etuvchi qiymati quyidagiga teng bo‘ladi:
π





2
0
2
2
1, 28
2
2
m
m
I
I
sin(
)
I
m
m
I
.
10.13-rasm. Transformator ikkilamchi zanjiridan nolinchi
chiqish chiqarilgan ikki taktli to‘g‘rilash sxemasi (a) va
uning vaqt diagrammalari (b).
a
b
VD2
R
H
VD1
Tr
u
2
u
21
u
22
wt
wt
wt
wt
i
b
i
b1
i
21
e
d
b
i
0
u
0
a

---

217
Yuklamadagi pulsatsiyalar chastotasi f
t.k.p
= 2f
tar
. Yopiq
ventil transformator ikkilamchi chulg‘amlari uchlari orasidagi
potensiallar farqiga teng bo‘lgan teskari kuchlanish ta’siri ostida
bo‘ladi. Potensiallar farqining maksimal qiymati bitta ikkilamchi
yarim chulg‘amdagi kuchlanishning ikkilangan amplitudaviy
qiymatiga teng bo‘ladi:
2
2
2 2
.
TES
m
U
= U =
U
Demak, bu sxemada yopiq ventildagi teskari kuchlanish
ko‘priksimon sxemadagiga nisbatan ikki marta katta bo‘ladi.