Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

  Ideal ventilning VAXi
  Real ventilning VAXi
I
to‘g‘
U
to‘g‘
i
tes
u
to‘g‘
i
to‘g‘
u
tes

---

204
Germaniyli ventillar, asosan, ko‘proq kichik kuchlanishli
to‘g‘rilagichlarda qo‘llaniladi, chunki ularning U
to‘g‘
kuchlanishi
kremniyli ventillarga qaraganda 2—3 marta kichik.
Kremniyli ventillar germaniyli ventillarga qaraganda katta
U
tes.rux
kuchlanishga va 2—3 marta kichik I
tes 
tokka ega va
quvvatli tiristorli to‘g‘rilash qurilmalarida yuqori temperatu-
ralarda qo‘llaniladi. Boshqarilmaydigan kremniyli ventillar 1000
A gacha I
to‘g‘
toklar va 1000 V gacha teskari kuchlanishlarga
ishlab chiqariladi.
Kremniyli ventillar boshqariladigan ventillar tiristorlar bo‘li-
shi ham mumkin. Ular boshqariladigan to‘g‘rilagichlarda qo‘l-
laniladi. U to‘rt qatlamli yarimo‘tkazgichli tuzilishdagi uch
elektrodli asbob hisoblanadi (10.6-rasm).
Oddiy dioddagi anod va katoddan tashqari, ular yana bir
boshqarish elektrodiga (BE) ega bo‘ladi. Boshqarish elektrodiga
musbat qutbli signal berilmagandagi tiristorning volt-amper
tavsifi 10.7-rasmda keltirilgan.
Tiristor anodiga U
a.max 
kuchlanishdan kichik bo‘lgan kuch-
lanish berilmaguncha tokni o‘tkazmaydi. Bu vaqtda tiristordan
juda kichik bo‘lgan I
isr
isrofiy tok oqib o‘tadi (1-soha), agar
U
a
= U
a.max
bo‘lsa, tiristor ochiladi (I
ot
tokda) va ikkinchi
barqaror ishlash sohasiga bo‘ladi, u holda undan oqib o‘tadigan
I
to‘g‘
tok yuklama qarshiligi orqali aniqlanadi.
10.6-rasm. Tiristorning tuzilishi va sxemada belgilanishi.
BE
A
a
b
c
p
n
p
n
K
K
A
BE

---

205
Agar I
to‘g‘
tok I
yot
tokkacha kamaysa, tiristor o‘z-o‘zidan
yopiladi. 3-soha tiristorning nobarqaror ish zonasi hisoblanadi.
4-soha har qanday dioddagi kabi teskari kuchlanishda tiristor-
ning yopilishiga mos keladi.
Agar boshqaruvchi elektrodga signal berilsa, 1- va 3-
sohalarda tiristorning tavsifi o‘zgaradi, ya’ni I
b1
tokda, U
a.max1
kuchlanishning kichik qiymatida tiristor ochiladi, I
b
tok I
b2
tokka ortganda u yanada ochiladi, U
a.max2 
kuchlanish kichikroq
bo‘ladi. Yetarlicha katta I
b
tokda tiristorning volt-amper tavsifi
oddiy boshqarilmaydigan diod volt-amper tavsifiga yaqin bo‘ladi.
Shunday qilib, agar tiristor o‘zgaruvchan tok zanjiriga qo‘yilsa,
I
b
tokka bog‘liq ravishda U
a.max
kuchlanishining turli qiymatlarida
10.7-rasm. Yarimo‘tkazgichli tiristorning volt-amper tavsifi.
1—to‘g‘ri yo‘nalishda o‘tkazmaslik sohasi; 2—teshilish sohasi;
3—manfiy qarshilik sohasi; 4—yuqori o‘tkazuvchanlik sohasi;
5—teskari yo‘nalishda o‘tkazmaslik sohasi; 6—qaytmas
ko‘chkisimon teshilish sohasi.
i
tes
6
5
u
tes
I
ut
I
yoq
i
to‘g‘
4
3
I
bosh
0
2
I
bosh
=0
u
to‘g‘
u
to‘g‘.maks
1

---

206
ochiladi. Agar tiristorlarni to‘g‘rilagichlarda diodlar o‘rniga
qo‘yilsa, to‘g‘rilagich chiqishida boshqariladigan kuchlanish
olinadi. Tiristor ochilgan bo‘lsa, boshqarish elektrodining
boshqarish ta’siri yo‘qoladi va tiristorni teskari kuchlanish yoki
tarmoqdan uzish orqali yopish mumkin.