Epidemiologiyadan

Profilaktikasi. B gepatit profilaktikasi borasidagi tadbirlar majmuasi 
infeksiya manbalarini faol aniqlashga, tabiiy va sun’iy yuqish yo’llarini bartaraf 
etish hamda maxsus emlash o’tkazishga qaratilgandir. 
Infeksiya manbaini aniqlash maqsadida barcha donorlar, homilador ayollar, 
xatarli guruhlarga mansub kontingentlar B gepatit virusini tashuvchilikka tekshirib 
boriladi. 
Donorlar har bir qon (to’qima, a’zo) topshirishlaridan oldin chuqur klinik-
laboratoriya (vrach ko’rigi, serologik va biokimyoviy) hamda epidemiologik 
tekshiruvlar o’tkazilishi darkor. Quyidagi hollarda kishi donorlikka qo’yilmaydi: 
- o’tmishda (qachonlikdan qat’iy nazar) virusli gepatit bilan og’rib o’tganlar; 
- qon zardobida HBsAg topilganlar; 
- surunkali jigar xastaligiga (jumladan, toksik tabiatli va noaniq etiologiyali) 
chalinganlar; 
- jigar xastaligini klinik va laboratoriya alomatlari mavjud shaxslar; 
- oxirgi 6 oy davomida B gepatitga chalingan bemorlar bilan oilaviy 
muloqotda bo’lganlar; 
- oxirgi 6 oy ichida qon va uning mahsulotlari quyilgan shaxslar; 
- giyohvandlar, noto’g’ri jinsiy hayot kechiruvchilar. 
Infeksiya manbaini aniqlash va kelajakda uni donorlikdan chetlatish 

---

169 
maqsadida har bir transfuziyadan keyingi gepatit jiddiy epidemiologik 
tekshiruvdan o’tkaziladi. 
Transfuziyadan keyingi gepatit hollarida muvaffaqqiyatli epidemiologik 
tekshiruvni amalga oshirish uchun barcha davolash-profilaktika muassasalarida 
quyidagilar yo’lga qo’yilishi zarur: 
- har bir quyilayotgan qon (uning mahsulotlari) qayd etib borilishi uchun 
maxsus jurnal yuritilishi va unda qonning barcha rekvizitlari, tayyorlagan 
muassasa, tayyorlangan kun, donorning ismi-sharifi, retsipientning ismi-sharifi, 
kasallik tarixi tartib raqami va transfuziya kuni aks ettirilishi; 
- retsipientning kasallik tarixida har bir transfuziya alohida qayd etilishi; 
- qon haqidagi hujjat (idishdagi etiketga), undagi axborotni to’liq saqlash 
maqsadida, kasallik tarixiga elimlanishi; 
- davolovchi vrachlar virusli gepatitga chalingan bemorlardan batafsil 
epidemiologik anamnez yig’ishlari, jumladan, transfuziyalar o’tkazilganligini 
aniqlab kasallik tarixiga qayd etishlari; 
- HBsAg_mavjudligiga_tekshiriladi._Ayolni_tug’ruqxonaga_yuborishda_yo’llanmasiga_(almashinuv_kartasiga)_HVsAg'>HBsAg "tashuvchiliga" aniqlangan yoki infeksiya manbai sifatida gumon 
qilinayotgan barcha donorlar qon quyish muassasalari va sanitariya-
epidemiologiya nazorati markazlarida hisobga olinishi; 
- gumon qilinayotgan donorning shu paytgacha topshirgan qonlari, ularning 
barcha retsipientlari, ular orasida transfuziyadan keyingi gepatitga chalinganlar 
bor-yo’qligi aniqlanishi. 
Homilador ayollar homiladorlikning 8-10 va 30-32 haftalarida HBsAg 
mavjudligiga tekshiriladi. Ayolni tug’ruqxonaga yuborishda yo’llanmasiga 
(almashinuv kartasiga) HVsAg ga tekshirilgan vaqti, uning natijalari qayd etiladi. 
O’tkir B gepatitga chalingan homiladorlar yuqumli kasalliklar shifoxonasiga, 
surunkali B gepatitga chalingan bemorlar va HBsAg "tashuvchilari" esa, doyalik 
yordami ko’rsatilishi uchun maxsus bo’limiga (palatasiga) yotqizilib, tegishli 
epidemiyaga qarshi tadbirlar amalga oshirishlari darkor. 
Xatarli guruhlarga mansub kontingentlarda infeksiya yuqqanligini o’z vaqtida 
aniqlash maqsadida, tegishli tibbiyot xodimlari ishga joylashishi oldidan va yiliga 
1 marta; uzoq davolanuvchi bemorlar (onkologiya, gemotologik, psixonevrologik, 
sil va boshqalar) va gemodializ, torakal jarrohlik bemorlari shifoxonada bo’lish 
davomida kvartalda 1 marta; narkologik, teri-tanosil dispanserlari kontingentlari 
hisobga olinganida va yiliga 1 marta; bolalarning yopiq muassasalari 
tarbiyalanuvchilari qabul qilish oldidan HBsAg mavjudligiga tekshirilib boriladi. 
O’tkir B gepatiti bilan hisobga olingan kishilarning ambulatoriya kartalari 
qizil uchburchak, surunkali B gepatiti va HBsAg "tashuvchilarning" tibbiy 
hujjatlari (ambulatoriya kartasi, almashinuv kartasi va hokazolar) qizil kvadrat 
bilan markirovka qilinadi. 
B gepatitiga nisbatan o’tkaziladigan profilaktik tadbirlar o’rtasida 
qo’zg’atuvchining tabiiy va sun’iy yuqish yo’llarini bartaraf etishga qaratilgan 
tadbirlar alohida ahamiyatga egadir. 
Tabiiy yuqish yo’llarini bartaraf etish sanitariya-gigiyenik tadbirlari va 
sog’lom turmush tarzini qaror toptirish natijasida ta’minlanishi mumkin. Shaxsiy 

---

170 
gigiyena buyumlarini (ustara, tish cho’tkasi, kosmetik anjomlari, mochalka va 
boshqalar) individuallash va alohida saqlash, gigiyenik qoida-me’yorlariga amal 
qilish, turmushdagi hamda ishlab chiqarishdagi jarohatlanishning oldini olish, qon 
so’ruvchi hasharotlar bilan kurashish zarur. Jamiyatdagi fohishalik, nikohsiz jinsiy 
hayot kechirish, gomoseksualizm kabi zararli odatlarni yo’qotish, mexanik 
kontratsepsiya vositalarini qo’llash orqali jinsiy yo’l bilan infeksiya yuqishi 
bartaraf etiladi. 
Vertikal mexanizm bilan virus yuqishining oldini olish masalasi hal 
etilmasdan qolmoqda. 
Sun’iy yuqish yo’llarining oldini olish uchun gemotransfuziyalarni imkoniyat 
darajasida kamaytirish, autotransfuziyani kengroq tadbiq etish, HBsAg ga 
tekshirilmagan yoki HBsAg aniqlangan qonni quymaslik, donordan qon olish va 
retsipientlarga quyishda faqatgina bir martalik sistemalardan foydalanish; teri va 
shilliq qavatlar butunligi buzilishiga sabab bo’luvchi, shillik, qavatlarga teguvchi, 
infeksiya qilinadigan dori-darmonlarga teguvchi barcha anjomlar uskunalar, 
ularning detallari tegishli me’yoriy hujjatlarga muvofiq mexanik tozalanishi, 
dezinfeksiya, sterilizatsiya qilinishlari darkor. Har bir muolaja uchun alohida steril 
anjom ishlatilishi zarur. Faqatgina ignasini almashtirib shprislardan qayta 
foydalanish ta’qiqlanadi. Barmoqlardan qon olishda har bir bemor uchun alohida 
skarifikator va mikropipetka qo’llaniladi. Bir martalik anjomlari (shpris, ignalar va 
hokazo) yo’q qilinishidan oldin deformatsiyaga uchratilishi va dezinfeksiyalovchi 
vositalar yordamida zararsizlantirilishi zarur. 
Gemodializ va ekstrakorporal qon aylanish bo’limlarida apparatlar individual 
yoki muayan guruhdagi bemorlarga biriktirilishi kerak. O’tkir va surunkali B 
gepatit bemorlari, HBsAg "tashuvchilari" uchun albatta individual apparatlar 
qo’llaniladi. Har bir gemodializdan keyin o’rin-to’shak almashtiriladi. 
B gepatit virusining biologik suyuqliklar va ajratmalarda mavjudligi hamda 
tashqi muhit ta’sirotlariga etarlicha chidamliligi muolaja o’tkaziladigan 
xonalarning virus bilan yuqori darajadagi kontaminatsiyasiga sabab bo’lishi 
mumkin. 
Muolaja xonasida pol, ish stoli, apparatlar yuzasi dezinfeksiyalovchi vositalar 
bilan vaqti-vaqtida va ish kuni oxirida zararsizlantirilishi, qon tomganida tezgina 
3% xloraminli tamponda artib olinishi darkor. Muolaja xonalari albatta bakterisid 
lampasi bilan ta’minlanishi zarur. Undan maxsus jadval asosida foydalaniladi. 
Tibbiyot xodimlari ish jarayonida autoinokulyatsiya natijasida o’zlariga 
infeksiya yuqib qolishining oldini olishlari kerak. Qon tegishiga sabab bo’luvchi 
barcha muolajalar, tibbiy anjomlar, pipetka va laboratoriya idishlarini qismlarga 
ajratish, yuvish, chayish, rezina qo’lqop kiyib bajariladi. Qon sachrash ehtimolligi 
mavjud bo’lsa niqob taqiladi. Har bir muolajadan keyin qo’l iliq suvda 2 marta 
sovunlab yuviladi va individual sochiqda artiladi. Qo’lni yuvishda tez-tez 
dezinfektantlarni va qattiq cho’tkalarni qo’llash tavsiya etilmaydi. Qon va zardob 
bilan ishlashda rezina nokli yoki avtomatik pipetkalardan foydalaniladi, og’iz bilan 
so’rib tortish mumkin emas. Qo’l qon bilan ifloslanganida shu zahotiyoq 1% 
xloraminli tamponda artilib ikki marta sovunlab yuviladi. 

---

171 
Laboratoriyaga qonni yuborishda yo’llanmani probirka ichiga joylashtirish 
qatiyan taqiqlanadi. Uni probirka sirtiga elimlash shart. 
Shuningdek, kosmetik kabinetlar, sartaroshxonalar asbob-anjomlari (ustara, 
manikyur to’plamlari va hokazolar) ham sifatli tarzda zararsizlantirilishi talab 
qilinadi. 
B gepatitga nisbatan maxsus profilaktika - ommaviy vaksinatsiyaning yo’lga 
qo’yilishi epidemik jarayon jadalligiga ta’sir etuvchi jiddiy omil bo’lib xizmat 
qiladi. Vaksinaning asosi bo’lib HBsAg xizmat qiladi, chunki bu antigenga qarshi 
antitelolar protektiv xususiyatga egadir. HBsAg virus tashuvchi donorlar 
plazmasidan yoki gen injenerlik usulida olinishi mumkin. Hozirgi vaqtda, asosan, 
HBsAg olish uchun rekombinant achitqi shtammlari va sut emizuvchilar 
xujayralaridan foydalaniladi. Rekombinant vaksinalar o’z tarkibida viruslarni 
saqlamaydi. Ular tozalangan antigenni alyuminiy gidrookisda shimdirilib va 
timerosalga konservaciya qilinib tayyorlanadi. Vaksinatsiya samaradorligi 95-
100% deb baholanadi. Hattoki,chaqaloqlarga tug’ilgan zaxotiyoq vaksinatsiya 
qilinganida ham yuqori immunogenlik va samaradorlik kuzatiladi. Ushbu 
vaksinaning onadan olingan antitelolalar, B gepatitga qarshi immunoglobulin 
tarkibidagi antitelolar va bolalarga hayotining dastlabki oylarida odatda 
qo’llaniladigan boshqa vaksinalar bilan interferensiyasi kuzatilmaydi. Shu 
xususiyatlari tufayli vaksina bolalarni rejali emlash universal taqvimiga kiritishga 
yaroqlidir. Amaldagi emlash taqvimiga ko’ra respublikamizda B gepatitiga qarshi 
vaksinatsiya bolaning tug’ilishi bilan (1 sutkada), 2 va 6 oyliklarida o’tkaziladi. 
Xatarli guruhlarga mansub kishilar ham, avvalo tibbiyot xodimlari va tibbiyot 
bilim yurtlari talabalari B gepatitga qarshi emlanishi shart. Katta yoshdagilarga 
ham emlash 3 marta o’tkazilib, birinchi va ikkinchi emlash orasidagi muddat 1 
oyni, ikkinchi va uchinchi emlash orasidagi muddat esa - 6 oyni tashkil etadi. 
Vaksinani katta kishilar va katta yoshli bolalar deltasimon mushagi orasiga, 
chaqaloqlar va kichik yoshli bolalarga esa sonning oldingi lateral qismiga yuborish 
zarur. Deltasimon mushakka yuborish uchun 25-37,5 mm uzunlikdagi, songa 
yuborish uchun 20-25 mm uzunlikdagi igna ishlatiladi. Vaksinani teri orasiga 
yuborish tavsiya qilinmaydi. B gepatitga qarshi vaksina ±2°Cdan ±8°C gacha 
haroratda saqlanishi zarur. Muzlatish mumkin emas, chunki bu vaksinaning 
samaradorligini pasaytiradi.