Epidemiologiyadan

Kemiruvchilarda topilgan yuqumli kasalliklar 
Toun 
Lentospiroz
O’lat
Teri 
leyshmaniozi 
Yirik qumsichqon 
+ 
+ 
Qizildumli qumsichqon 
+ 
+ 
Choshgoh qumsichqon 
+ 
Qo’ng’ir qumsichqon 
+ 
+ 
Oq quyon 
+ 
Kulrang quyon 
+ 
Uy sichqon 
+ 
Dalasichqon 
+ 
Ondatra 
+ 
Yirik dalasichqon 
+ 
Suv kalamush 
+ 
+ 
+ 
Tarabagan sug’uri 
+ 
Mayda yumronqoziq 
O’lat qo’zg’atuvchilari manbai sifatidagi kemiruvchilarning rolini 
adabiyotlarda to’laroq yoritilgan. 
O’lat - zoonoz guruhiga kiruvchi o’ta yuqumli kasallik bo’lib, bezli (bubon) 
septik va o’pka shakllarida kechadi. O’pka shakli havo orqali yuqadi. O’lat chala 
yoki kechikib o’tkazilgan chora-tadbirlar holatida katta o’lim berishi hamda 
epidemiya, hatto pandemiyaga aylanishi mumkin. O’ta xavfli (o’ta yuqumli) deb 
ataluvchi karantin infeksiyalar guruhiga kiradi. 
Dastavval kalamush, so’ngra tarbagan sug’uri, yumronqoziq, qumsichqon 
hamda boshqa kemiruvchilar o’latning manbai ekanligi isbotlangan. Uy 
hayvonlaridan tuyalar va muShuklarning o’lat bilan kasallanishi aniqlangan. 
Tabiiy o’choqlarda o’lat qo’zg’atuvchilarining tarqatuvchilari (burgalar) va 
kasallik manbai oralarida o’zaro bog’liqlik munosabati vujudga keladi. O’lat 
enzootiyasi tabiiy o’choqlarda muntazam kechadigan kemiruvchilar epizootiyasi 
va uning tarqalishi hisobiga mavjuddir. Mavsum oraliq davrida infeksiya asosan 
qish uyqusiga ketuvchi kemiruvchilar burgalar organizmida saqlanib turadi. 
Infeksiyaning asosiy manbai bo’lib, insonning uy hamda xo’jalik faoliyatiga 
aloqador bo’lgan kemiruvchilarning turlari xizmat kiladi. Kalamushlar to’plangan 
joyda o’lat epizootiyasi vujudga kelsa, insonlar yashash joyida qam o’lat tarqaladi. 
Insonlar 
kalamush 
burgalarining 
chaqishi 
natijasida 
kasallanadilar. 

---

64 
Qo’zg’atuvchilarning ko’zga ko’rinmas teri orqali o’ta olishi xususiyati tufayli 
o’latning bezli shakli insonga infeksiyaning manbai bilan muloqoti orqali ham 
yuqishi mumkin. Bu holat, ya’ni ushbu mexanizm asosan kemiruvchilarni 
(yumronqoziq, sug’urlar) ov qiluvchilar, ularning terilarini qayta ishlovchilar, 
kosiblar yoki qishloq xo’jalik ekinlari zararkunandalari sifatida qirg’in qilish 
paytlarida yuzaga keladi. 
O’lat bilan kasallangan tuya so’yilganda, terisi shilinganda, go’shti 
nimtalanganda ham bevosita muloqot yo’li bilan odamlarga o’tishi mumkin. Bunda 
ifloslangan qo’l orqali infeksiya konyuktivaga, og’iz va burun shilliq pardasiga 
kirishi sodir bo’ladi. Shunday qilib, teri (bubon) o’lati yuqishining asosiy 
mexanizmi - zararlangan burganing chaqishi hisoblanadi. 
O’latning profilaktikasida asosan tabiiy o’choqlarda odamlarga infeksiyaning 
yuqishiga yo’l qo’ymaslik hamda chet mamlakatlardan infeksiyani olib 
kelinmasligiga erishish lozim.