Эркаев Renessans indd

Янги Ўзбекистон: мўлжал – Учинчи Ренессанс
72
шахсини тарбиялаш, маърифат ва маънавият борасида 
ҳам буюк алломалар эдилар. Мирхонд, Хондамир, Зай- 
ниддин Восифий, Абдураззоқ Самарқандий тарихна-
вислик бобида ажойиб асарлар битдилар.
Иккинчи Ренессансимиз ютуқларини миниатюра 
санъатисиз тўлиқ тасаввур этиб бўлмайди. Камолиддин 
Беҳзод ва бошқа рассомларнинг ранг-тасвирда ишла-
ган китоб миниатюралари умуминсоний қадриятлар-
га, жаҳон санъатининг дурдоналарига айланди. Беҳзод 
асарлари Матисс ижодига ва у орқали XX аср Европа 
ранг тасвирининг баъзи модернистик оқимларига куч-
ли таъсир кўрсатди. Беҳзод асрлар ўтиб, бизнинг замо-
намизда хаққоний равишда Шарқнинг энг буюқ даҳо 
рассоми деб эътироф этилмоқда. Унинг асарлари вақт 
синовига бардош берди ва уларнинг қиймати янада 
ошди.
Беҳзод мактабидан кейинчалик Бухоро ва Са-
марқандда ўзлари ҳам мактаб яратган икки атоқли 
рассом – Маҳмуд Музаҳҳиб ва Муҳаммад Муродлар 
етишиб чиқди. Иккинчи Ренессанс давридаги маъна-
вий муҳитни, маънавий тарбияни тасаввур қилиш учун 
Алишер Навоийнинг Саид Ҳасан Ардашер ва Паҳла-
вон Муҳаммад ҳаётларига бағишланган асарларини, 
«Маҳбубул қулуб» ва «Мажолисун нафоис» ини ўқиш 
лозим. «Мажолисун нафоис»нинг бешинчи мажлиси-
ни Навоий амирлар, юксак амалдорлар ўғилларидан 
шеър ёзганларини санаб, улар ижодидан намуналар 
келтиради. Бу сарой аъёнлари, мартабали амалдорлар-
нинг таълим-тарбияга, маънавиятга муносабатидан ва 
жамиятда ҳукм сурган маънавий муҳитдан билвосита 
далолатдир.
Буюк ўзбек шоири Заҳириддин Бобур ҳам тему-
рий шаҳзодалардан. Бобур янги сулолага асос солди. 
Афсуски, бу сулола Кобул ва Ҳиндистонда ҳукмрон-

---

III. Амир Темур фаолияти ва Иккинчи Ренессанс...
73
лик қилди. Бобурийлар илм-фан, адабиёт ва санъат 
шайдолари, ҳомийлари бўлиб, кўпчилиги ижод билан 
шуғулланган. Бобурийлар билан боғлиқ хорижда ри- 
вожланган ўзбек маданияти ва маънавияти ҳали етарли 
даражада ўрганилган эмас, ўз тадқиқотчиларини кутиб 
турибди (Бобурийлар ва улар саройида хизмат қил-
ган юртдошларимизнинг, улар авлодларининг туркий 
(эски ўзбек) ва форс-тожик тилида ижод қилган шои-
ру адиблар, тарихчилар, файласуф ва мутасаввуфлар 
ижодини биз миллий маданий меросимизнинг хорижда 
яратилган узвий бўлаги деб қарасак мантиқда зид
бўлмайди).
Нафақат хонлар ва ҳокимлар саройларида мушои-
ралар, санъат ва мусиқа назариясидан, илмнинг бошқа 
соҳаларидан баҳслар ўтказилар, шунингдек, сайил кун-
лари жамоат жойларида мушоиралар, санъаткорлар-
нинг чиқишлари, аскиябозлар, дорбозлар томошалари, 
полвонлар, чавгончилар мусобақалари уюштирилар 
эди. Акобирларнинг нуфузли кишилари ташкил қила-
диган базмлар ва меҳмондорчиликларда санъаткорлар, 
шоирлар, бахшилар иштирок этиши урфга айланган 
эди. Жамиятнинг маънавий-маданий савияси, маъна-
вий эстетик эҳтиёжлари баланд эди.
Аммо саройлардан, пойтахт ва йирик марказлардан 
четда авом халқ ўртасида хурофот кенг тарқалган, маъ-
рифат анча паст, айрим доираларда мутаассиблик кучли 
эди. Иқтисодий ўсиш, ишлаб чиқариш воситаларининг 
такомиллашиши жуда-жуда суст эди. Бу соҳада жами-
ят анъанавийлик касб этган, сифат жиҳатдан унинг 
янги босқичга кўтарилиш имкониятлари жуда паса- 
йиб кетган, капиталнинг тўпланиши, концентрацияси, 
ҳунармандчиликнинг оилавий доирадан четга чиқиб 
Европадагидек мануфактуралар вужудга келиши рўй
бермаган эди.

---