E’tobor bering. Metodologiya qanaqa fan ekanligini bilasiz. Shuning uchun kreativ yondashib kazuslarni ishlang. Ishlangan kazuslarda 1 talabaning fikri berilgan. Siz shu bilan cheklanib qolmang, fikrlardan foydalaning, ularni kengaytiring

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati:


1. Shaxsiy rivojlanish. Darslik. Toshkent. 2019.
2. Swami Vivekananda. Personality development. India 2009.
Huquqiy kunikma va metodologiy kazus 16
Shaxsiy rivojlanish masalalari buyicha dunyonoing yetakchi mutaxasisilaridan biri robin sharma quyidagicha hikoya qiladi:
“Mening faqulodda zakiy,hayotimga juda katta tasir kursatgan otam bir kuni sanskrit tilidagi “dafn olovi va xavotir” suzlari bir biriga juda uxshash deb qoldi .(Malumki,hindistonning katta qism aholisi o’z diniy etiqodidan kelib chiqib murdalarni yoqish marosimino o’tkazadi.)
-taajublanarli,-dedim men.
-bu yerda tajublanadigan hech narsa yuq,-kulimsirab javob qaytardi otam.Bittasi uliklarni yoqadi, ikkinchisi tirklarni.
Robin sharma mazkur holatga uz taxlilu talqinini ham bergan albatta sizningchachi?

Savollar:

1.Robin sharmaga otasi aytgan fikrni siz qanday izohlagan bulardingiz(30).
2.Xavotirlanish xissini keltirb chiqaradigan omillar ichidan siz qaysilarini alohida ajratib kursatgan biular edingiz .30
3.Bu urinda vaqtni boshqara bilmaslik qusurning rolini alohida takidlash mumkinmi.
4.Xaavotirrlanish xissini jilovlash uning oldini olishning qanday usullarini bilasiz.20
Javoblar:
1.Inson hayotga kelibdiki nimagadur intirlib nimaidur kutib yashaydi.Huddi shu asnoda vaqt ham o’tib bormoqda.Umr juda qisqa orzu maqsadlarning esa chek-chegarasi yuq.Zotan bu foniy dunyoning xoy-u xavsi o’tkinchi ekanligini ich ichimizdan bilib tursakda baribir erta tongdan shomgacha o’tkinchi dunyo tashvishlari bilan o’tkazamiz.Shunga qaramay erishganlarimiz kamdek yana va yana kuproq narsalarga ulgurishimiz kerakdek tuyilveradi.Ichimizga g’ulg’ula yani xavotir xissi alangalaydi.Xavotirlanish xissi ichimizni tirnalab buzni olovdek kuydiradi.Zero hayotda xuzr xalovatga erishmas ekanmiz dunyoning noz nematlari bizga tatimaydi.Robin sharmaning otasi aytgan dafn olovi insonni bir martta o’lganidan keyingina yoqadi dunyo tashvishi bilan o’tgan vujudni kulga aylantiradi va yana shu zaminga qaytaradi.Inson ichidagi xavotir esa bizni to o’lgunimizcha kuydiradi.Hayotdan lazzatlanishga imkon bermaydi.Keling xavotirlaniosh xissiga sabab bo’ladigan eng asosiy muammo yani vaqtni to’g’ri boshqara olmaslik masalasini ko’rib chiqsak:
2.inson hayotida xavotirlanishga sabab buladigan omillar bular:
1.Kimni yoki nimanidir yo’qotishdan qo’rqish.
2.Nimagadur ulgurmaslikdan qo’rqish.
3.vaqtni yoki pulni to’g’ri sarflay olmaslikdan qo’rqish.
Lekin yuqoridagi omillar ichida vaqtni boshqara olmaslik alohida o’rin tutadi negaki ko’p narsa vaqtga bog’liq.
3.Biz vaqtimizni to’g’ri boshqaradigan bo’lsak ko’proq natijalarga erishamiz va shiu bilan birga xavotirlanish xissini ham yuqotamiz.
1.Kundalik reja tuzing.
Hayotda muvaffaqiyatga erishgan kishilar reja tuzishga kup vaqtlarini sarflashadi.Kundalik reja unumdorlikni oshirish va vaqtni samarali boshqarish garovidur.
2.Rejalaringizni qog’ozga tushuring.
Qilinadigan ishlar sizga xarita vazifasini bajarsinki,siz belgilagan maqsad sari yo’ldan adashmang.
3.Kechqurun reja tuzib oling har kuni kechqurun ertangi kun vazifalarini belgilab oling.Tongda turiboq muljallagan ishga kirishing.
4.Muhim masalalarni ajrata biling
Time menegementning asosiy vazifasi bu vaqtida sosiy ishni aniqlashdan iboratdur.Birinchi darajali ishlarni keying darajali ishlardan.Muhim ishlarni keying darajali ishlardan ajrata biling.Ro’yxatdagi ishlaringiz tartibli darajalariga ko’ra ketma ketlikda bo’lsin.
5.”Yo’q” deyishni o’rganing.
Siz uchun muhim vazifalar ro’yxatida bo’lmagan ishlarni rad etishga o’ganing va “yo’q” deng.
6.Vaqtingizni “yeydigan” narsalardan qutuling.
O’z ish vaqtingiz va bo’sh vaqtingizni nimalarga sarflayotganingizga etibor bering.Vaqtingizni yeb quyayotgan mashgulotlardan xoli bo’lishga xarakat qiling.Bunday keraksiz mashgulotlar ruyhatini tuzib “Bularni boshqa hech qachon qilmayman” degan sarlavxa quyish yodingizdan chiqmasin.
Shuni unutmangki birinchi urinda siz va sizning hayotingizdagi muhim insonlar turishi kerak.Bu uchun o’z samaradorligingiz ustida ter tuksangiz arziydi.
Yuqorida keltirilgan usullar Eyzenxauer Jadvali va ABCDE metodiga asoslangan holda tuzib chiqildi.
Agarda siz yuqoridagi usullarga doimiy ravishda amal qilsangiz hayotingiz uzgaradi va vujudingizni xavotir o’rniga xitirjamlik egallaydi.

1. 
   
   17- Kazus
   2019 yil oxiridan boshlab dunyo miqyosida koronavirus infeksiyasining tarqalishi va keskin karantin qoidalarining joriy etilishi insoniyat hayot tarzining jiddiy oʻzgarishiga sabab boʻldi. Davlat va xususiy tashkilotlar ham oʻz faoliyatida koʻplab tashkiliy, intellektual, psixologik yondashuvlarni oʻzgartirishga majbur boʻlishdi. Oʻz-oʻzidan mutaxassis-xodimlarning shaxsiy va kasbiy sifatlariga talablar ham ancha oʻzgardi.
   Bu singari jiddiy oʻzgarishlar bizning mamlakatimizni, uning korxona va tashkilotlarini ham chetlab oʻtmadi, albatta. Hatto, Siz oʻqigan maktab yoxud litsey va kollejlardagi dars berish, sinov-u imtihonlar olish, turli olimpiadalarni oʻtkazish singari koʻplab tadbirlarga ham bu narsa oʻz ta’sirini oʻtkazdi.
   Savollar:
   
   1. 
      Yuzaga kelgan vaziyatdan kelib chiqqan holda, odamlardagi qaysi koʻnikmalarga talab keskin oshganini va qaysilari ustida yanada faol ishlash talab etilayotganini tahlil qiling. (30)
      
   2. 
      Dunyo miqyosida amalga oshirilgan bu oʻzgarishlar insoniyatning bundan keyingi iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va ma’rifiy hayotiga qanday ta’sir koʻrsatadi, deb oʻylaysiz? (30)
      
   Nima uchun bir mamlakatdagi ishchi-xodimlar haftasiga besh kun – 40 soat mehnat qilib ham yuqori samaradorlikka erishadi-yu, boshqa bir mamlakat aholisi tunu kun mehnat qilib ham kosasi oqarmaydi”? Bu haqdagi mulozalaringiz va takliflaringizni bayon eting. (40)
   

Javoblar
1. Hech bir odam jamiyatdan ayri holda yashay olmaydi. Jamiyat a zolari turli shart-sharoitlar taqazosi bilan turfa munosabatlarga kirishadilar. Mazkur munosabatlarning salmoqli qismi esa ish. mehnat jarayoniga to'g*ri keladi. Oliy o'quv yurtini tamomlagan mutaxassis mehnat bozoriga kirib borar ekan, uning munosib ishga ega bo'lishi, ko zlagan karyerasiga erishishi uchun ta'lim muassasasida olgan bilimlari kifoya qiladimi? Albattaki, yo'q! Buning boisi shundaki, ta lim muassasasida o 'tilayotgan fanlardagi bilimlar muayyan faktlar, ma'lumotlar bazasini ozlashtirish va ularni tahlil etish natijasida olinadi. Bugungi sharoitda xususiy ish beruvchilar maqsadni aniq qo'ya biladigan, vazifalarni belgilangan muddatda bajara oladigan, stressga bardoshli, jamoada samarali ishlay olish va liderlik qobiliyatiga ega bo 'Igan, hamkasblari va mijozlarni, fuqarolarni faol tinglab tushuna oladigan hamda ular bilan to' g 'ri munosabatda bo 'la oladigan shaxslarni ishga olishni istamoqdalar. Shu sabab, oliy ta lim muassasasi tomonidan fanlar yuzasidan qo*yilgan baholarga ishonch bildirilgan holda, asosiy etibor ishga kirish istagidagi nomzodda shaxslararo munosabatlardazarur bo*ladigan ko`nikmalar qay darajada ekanini aniqlashga qaratiladi. Soft skills" (yumshoq ko 'nikmalar) shaxslararo munosabatlarni to g'ri, maqsadga mnvofiq tarzda tashkil etish va olib borishda zarur bo'ladigan malaka hamda ko nikmalar tizimidir. Bunday malaka va ko 'nikmalar hayotiy ko nikmalar' deb ham ataladi. Shaxs ushbu malaka va ko nikmalarni o 'zida rivojlantirgani sayin uning shaxsiy rivojlanishi ham yuqorilab boradi shaxslararo predmetini modulining rivojlanish " Shaxsiy munosabatlarni to'g 'ri, maqsadga muvofiq tarzda tashkil etish va olib borishda zarur boladigan malaka hamda konikmalar tashkil etadi.Shu singari, inson hayoti va faoliyatida zarur bolgan ikkita muhim ko'nikma hamda malakalar mavjud. Bular - " hard skills" va *"soft skills" "Hard skills" ta'lim muassasasida fanlarni o zlashtirish natijasida orttirilgan hamda kasbiy-professional faoliyatni olib borish uchun zarur bolgan malaka va ko*nikmalar tizimidir. Soddaroq qilib tushuntirganda, masalan, oshpazning "hard skills" bo yicha ko nikma va malakalari bu ovqat pishira olish, ovqatni mazali tayyorlay olish va h.k. Axborot texnologiyalari bo yicha mutaxassisning "hard skills" bo 'yicha ko'nikma va malakalari esa - bu kompyuter dasturiy ta'minoti bilan ishlay bilish axborotni qayta ishlay olish va h.k. Insonning "hard skills" bo'yicha ko'rsatkichi odatda talim muassasasini tamomlagach beriladigan diplomi ilovasida aks etadigan baho yoki ballarida namoyon bo`ladi. Demak, ularni baholash mumkin va oson. "Soft skills" esa, aytilganidek, shaxslarning o'zaro munosabatarida zarur bo '1gan malaka va ko'nikmalar tizimidir. Insonga Hard skills" va soft skills" bir xil darajada zarurdir. Ularni ishga kirish maqsadida taqdim ctiladigan rezyumeda aks ettirish intervyudan oldin ish beruvchida bo*lajak xodim haqida muayyan tasavvurning paydo bo lishiga olib keladi Ko'pgina davlatlarda "soft skills" bo*yicha alohida modul otilmaydi. Unga daxldor bo'lgan malaka va ko'nikmalarni shakllantirishga turli fanlar kesimida etibor beriladi. Holbuki, ish beruvchilar ishga olayotgan insonlar *soft skills" bo' yicha qanday malaka va ko nikmalarga ega ekanliklariga ko`proq qiziqish bildirmoqdalar.
2.Ha albatta tasir ko`rsatadi. Sababi hozirgi kunda har bir xodimda ham soft siklls va hard skills bo`lishi kerak. Aytilganidek, yurtimizda iqtisodiy islohotlar jadal sur'atlar bilan olib borilyapti. Ijtimoiy infrastrukturalar investitsiya uchun qulay muhit yaratish va turizmni rivojlantirishga mos tarzda qayta korib chigilmoqda Bu jarayonni ortga qaytarib bo'Imaydi. Zero, mamlakatning iqtisodiy kelajagi va xalq farovonligi ham bevosita biznesning rivojlanishiga bog'liq. Shunday _ ekan, biznes kompaniyalariga ishga joylashish va muvaffaqiyatli ishlab ketish uchun bo lajak yuristlar, albatta, "'soft skills"ga ega bolishlari kerak Qayd etish joizki, "soft skills " davlat xizmatchilari uchun ham zarur. Davlat xizmatchilari tom ma'noda xalaqa xizmat qilishlari uchun shaxslararo munosabatlarni to' g*ri tashkil etishni yaxshi bilishlari kerak Ular fuqarolar bilan suhbatlashish jarayonida ularga hurmat bilan muomalada bo lishlari, fuqarolar tomonidan aytilayotgan muammolarni diqqat bilan tinglashlari hamda vakolatlari doirasida qoldan kelgancha ularga yordam berishlari zarur. Fuqarolar bilan munosabatlarga shunday ijobiy yondashuv odamlar ongida davlatga bo`lgan ishonchni vujudga keltiradi, uni yanada kuchaytiradi. Yuristning mijozi, shifokorning bemori singari, uning kasbiga sodiq ekaniga umid qiladi. Bunda mijoz va yurist o'rtasidagi mulogot juda shaxsiydir. Ular o`rtasidagi muloqotning tabiati mijoz va yurist o rtasidagi munosabat shaxsiy sir kabi saqlanib qolishi kerakligini yuristlar anglab yetishlarini talab etadi.
3. Hozirgi kunda bilamizki har bir ishchi hodimni soft skill va hard skills qobilyatlarini inobatga olib ishga olishyapti. Bu vaziyatda ko`rinib turibdiki, 2-kampaniyada samaradorlik yo`q. Birinchi kampaniya kamroq mehnat qilsada ularda samaradorlik bor. Sababi ular ishchilarini soft skills qobilyatlari kuchli. Agarda insonda faqatgina hard skills qobilyati kuchli bo`lsayu lekin soft skills qobilyati bo`lmasa ishida unumdorlik va samara bo`lmaydi. Negaki ular faqat nazariy bilimlarni mukammal egallashgan lekin amaliyotga tatbiq eta olish qobilyatlari yo`q. Ta’lim muassasasining bitiruvchisi mehnat bozorida ish topib ketgan taqdirda ham soft skills"ga ega bo lmasa, mehnat faoliyatini barqaror tarzda olib bora olmaydi. Misol sifatida quyidagi holatni keltirish mumkin, Biron kishi sog'lig'ini sug' urta qilish maqsadida sug'urta kompaniyasiga boradi Ammo sug' urta kompaniyasi xodimi mijozga qo'pol va masuliyatsizlik bilan munosabat da bo'lsa, sog'lig'ini sugurtalashday muhim ish shunday insonlar tomonidan amalga oshirilishidan xafsalasi pir bo'lgan mijoz qayta bu kompaniyaga murojaat qilmaydi. Kerak bolsa, ushbu xodim ustidan shikoyat yo*'llaydi yoki internetning tegishli sahifasida o'zining salbiy fikrini goldiradi. Kompaniya faoliyati bilan qiziqqan boshqa shaxslarning ushbu fikrlar bilan tanishishlari natijasida kompaniyaga nisbatan salbiy tasavvur paydo bo*ladi. Bunday holda ish beruvchi osha xodimga nisbatan chora ko'rmasdan qoldirmaydi.
Huquqiy kunikma va metadalogiya kazus.18
Vaqtni samarali taqsimlash orqali inson muhim vazifalarni birinchi galda bajarishga imkon topadi,hayotni baxtiyor va mazmunli qiladigan mashgulotlarga vaqt ajrata oladi.biroq ayrim insonlar xronofaglar,yani vaqt o’g’rilari vaqtni behuda sarf bulishiga sabab buladigan omillarni etiborga olmaydi,katta hatoga yul quyishadi.
Holbuki,shaxsiy samaradoirlikning asosiy siri vaqtni tugri taqsimlashdadir.Agar siz maqsadga erishishga jiddiy kirishgan bulsangiz ularnini nafaqat tugri belgilab olish, balki sizni bu yuldan chalgituvchi omillar va odatlardan voz kechishingizga ham tugri keladi.Agar aksi bulsa,hayotingizdagi eng katta qadriyat urnini boshqa hech narsa bilan tuldirib bulmaydigan bebaxo umringiz behudaga isrof buladi.
Savollar:
1.Aytingchi kim yoki nima sizni ishingizdan chalgitadi va vaqtingizni kemiradi,sizning ishlaringiz orqaga surilishiga sabab buladi?30
2.Hayotingizdagi xronofaglar (vaqt ug’rilari)dan qanday qilib voz kechishni rtejalashtiryapsiz?30
3.Vaqtingizni tugri taqsimlashga xizmat qiladigan munosib tizimni ishlab chqib unga amal qila olasizmi? Bu tizim taim-menegementning qaysi usuliga mos keladi?40
Javob:bilamizki balki muvaffaqiyatga erishgan buyuk insonlar uz vaqtlarini tugri taqsimlaydigan va kundalik rejalar tiuzadigan inson xisoblanadi.Samaradorlikka erishish uchun vaqtni tug’ri taqsimlash va doimiylikka qatiyan rioya qilish muhim urin tutadi.
Aytishadiku maqsadsiz insonning ulgan insondan farqi yuq deb.Vaqt bu oltinga teng nemat xisoblanadi u bir ulchamli faqat va faqat oldinga harakatlanadi.shunday ekan muvaffaqiyatga erishish uchun uz vaqtimizni tugri taqsimlab xar xil vaqtni behuda sarflaydigan parazit odatlardan voz kechish kerak.Ular kundalik vaqtimizning katta qismini tashkil etadi.
2.Xisoblab chiqadigan bulsak kundalik vaqtimizning 20 foizga yaqini yulda yana 15 fozi har xilijtimoiy tarmoqlarda 10 foizi ovqatlanishga yana 5 foizi yaqinlarimiz bilan suxbatlashishga sarflanadi.Kurib turibsizki maqsadimiz va o’z ustimizda ishlashimiz uchun juda kam vaqt qolyapti.Bizning vaqtimizni kemiradigan asosiy muammolar bular:
1.Ijtimoiy tarmoqlar.
Kunning katta qismi ijtimoiy tarmoqlarga sarflaymiy albatta u yerda foydali bilimlar kup lekin keraksiz ammo insonlarning etibornini tortadigan kontentlar anchaginani tashkil etadi.
2.tanishlar bilan kerakli suxbatlar.
Zamonaviy texnologiyalar sababli siz yaqinlaringizning oldiga bormasdan ham ular bilan soatlab muloqot qilsangiz buladi.Aynan shu sharoitlar sababli biz kup vaqtimizni bekorchi suxbatlarga ajratyapmiz.
3.Aynan man shunday vaqtlarda biz Eyzenxauer metodi va ABCDE meodiga asoslangan xolda ish yuritishimiz kerak hush ushbu metodologiya qanday ishlaydi?
.Biz vaqtimizni to’g’ri boshqaradigan bo’lsak ko’proq natijalarga erishamiz va shiu bilan birga xavotirlanish xissini ham yuqotamiz.
1.Kundalik reja tuzing.
Hayotda muvaffaqiyatga erishgan kishilar reja tuzishga kup vaqtlarini sarflashadi.Kundalik reja unumdorlikni oshirish va vaqtni samarali boshqarish garovidur.
2.Rejalaringizni qog’ozga tushuring.
Qilinadigan ishlar sizga xarita vazifasini bajarsinki,siz belgilagan maqsad sari yo’ldan adashmang.
3.Kechqurun reja tuzib oling har kuni kechqurun ertangi kun vazifalarini belgilab oling.Tongda turiboq muljallagan ishga kirishing.
4.Muhim masalalarni ajrata biling
Time menegementning asosiy vazifasi bu vaqtida sosiy ishni aniqlashdan iboratdur.Birinchi darajali ishlarni keying darajali ishlardan.Muhim ishlarni keying darajali ishlardan ajrata biling.Ro’yxatdagi ishlaringiz tartibli darajalariga ko’ra ketma ketlikda bo’lsin.
5.”Yo’q” deyishni o’rganing.
Siz uchun muhim vazifalar ro’yxatida bo’lmagan ishlarni rad etishga o’ganing va “yo’q” deng.
6.Vaqtingizni “yeydigan” narsalardan qutuling.
O’z ish vaqtingiz va bo’sh vaqtingizni nimalarga sarflayotganingizga etibor bering.Vaqtingizni yeb quyayotgan mashgulotlardan xoli bo’lishga xarakat qiling.Bunday keraksiz mashgulotlar ruyhatini tuzib “Bularni boshqa hech qachon qilmayman” degan sarlavxa quyish yodingizdan chiqmasin.
Shuni unutmangki birinchi urinda siz va sizning hayotingizdagi muhim insonlar turishi kerak.Bu uchun o’z samaradorligingiz ustida ter tuksangiz arziydi.
Yuqorida keltirilgan usullar Eyzenxauer Jadvali va ABCDE metodiga asoslangan holda tuzib chiqildi.
Agarda siz yuqoridagi usullarga doimiy ravishda amal qilsangiz hayotingiz uzgaradi va vujudingizni xavotir o’rniga xitirjamlik egallaydi.
Men ushbu usullar yordamida vaqtimni tugri taqsimlashga harakat qilmoqdaman
1.kundalik tutdim va rejalarimni har kuni kechqurun ertangi kun uchun har kuni yozib bordim.Bu esa menga ertalab turiboq rejalarni bajarishga kirishishimga imkon yaratdi.Agarda siz tunda maqsad bilan uxlasangiz ertalab energiyaga tulgan holda xursand bulib uyg’onasiz.
2.Keraksiz odatlar jadvalini yaratdim va bu odatlarni hech qachon qayta takrorlamayman deb uz uzimga suz berdim.
3.o’z vaqtimni foydali ishlar bilan band qildim va bekorchi ishlar uchun vaqt qoldirmaslikka harakat qildim.
Yuqoridagi usullar yordamida men uz vaqtimni tugri boshqarib katta yutuqlarga erishmoqdaman.