Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

I, Пайдо бўлиш ва емирилиш. 2. МиқлориЙ ўзгаришлар. 3. Макондаги ҳаракат.
Аристотелнинг фикрича, макоида ўрин алмашинув ҳаракат ўзгаришининг асосий тури бўлиб, қолган барча турларнинг шар-ти ҳисобданади. Маконда ўрин алмашинув тўғри чизиқли ва айлаима, узлукли ва узлуксиз, тенг ва тенгсиз ҳаракат бўлиши мумкин. Аристотсл тенг тўхтовсиз айланма ҳаракатни афзал кўради. Чунки бундай ҳаракат абадий ўзгармасдир. Шундай қилиб, осмонда фақат битта ҳаракдт тури — осмон жисмлари-нинг тенг, тўхтовсиз айланма ҳаракатидан иборатлир.
Одамда бўшлиқ йўқ экан, у ҳолда дунёнинг маркази билан оралиғида, яъни ер билан олов ўртасида уларни бирлаштириб турувчи унсурдар жойланиши зарур. Булар ҳаво бидан сувдир. Ўлар ер билан олов ўртасида «воситачшшк» ролини ўтайдилар.
Биринчи туртки — худо ҳаракатсиз юллузлар доирасини
текис, тўхтовсиз айланма ҳаракатта келтиради. Бу ҳаракат бос-қичма-босқич ерга етади. Ой устидаги унсурлар номукаммал бўлгани учун текис, тўхтовсиз айланма ҳаракат кўпинча ному-каммал ҳаракатларга ажралади. Аристотелнинг фикрича, замон чексиз бўлганлиги каби ҳаракат ҳам чексиздир. Бироқ бу абади-ят жисмларнинт тинч ҳолати (инерцияси) эмас, балки бирин-чи турткининг доимий тенг кучи таъсири туфайлидир. Бу бешта унсур оламнинг моддий асоси — дунёвий жараённинг шарти-дир. Барча жисмлар биридан иккинчисига ўтувчи унсурдан пай-до бўлади. Унсур соф ҳолда учрамайди ва ҳеч бир ерда учраши-ши ҳам мумкин эмас. Бирон-бир унсур бошқага кўра устун турса, ўша қоришма ё олов, ёки ҳаво, ёки сув, ёки тупроқ деб аталади. Борди-ю, қоришмада бирон-бир унсур устун турмаса, унда қоришма жисмларни акс эттиради. Аристотел оламнинг тузилиши ҳақидаги таълимотида ҳам табиатда барча нарсалар мақсадга мувофиқ қилиб яратилган, деб ҳисоблайди.
АРИСТОТЕЛ ДИАЛЕКТИКАСИ
Аристотел диалектикаси бу оддий суҳбат қуриш санъати эмас, балки борлиқ ва тафаккурнинг умумий асосларини би-лишлир. Билиш, биринчи навбатда, фалсафий тадқиқотларни илмий услубда аниқлашдир.
Унинг диалектикаси рсалликнинг умумий жиҳатлари билан иш юритади. Бунда у сезгиларимиз ва тафаккуримиз берган маълумотлар асосида фалсафий ва илмий билимларни қуриш-ни ҳақиқий услуб, деб тушунади. Аристотел ўзининг «Топика» асарини диалектикага бағишлади. Унинг фикрича, ҳаракат, мод-далар, предметлар бир-бирисиз яшай олмайди. Ҳаракат абадий характерга эга бўлиб, ўзгаришга мойилдир. У материя ҳаракати-ни қуйидагича таърифлайди: оддий ўрин алмашинув ҳаракати, миқдор ўзгаришидан сифат ўзгариши, имкониятнинг воқелик-ка айланиш ҳаракатидир. Ҳаракатнинг тўртинчи тури, унинг фикрича, ҳаракатнинг олий шаклидир. Аристотелнинг ҳаракат ҳақидаги фикрлари антик диалектикани анча ривожлантирди. Аристотсл шунингдек, диалектик категорияларни ҳам ишлаб чиқли. Унинг сабабият ва тасодифият, мазмун ва шакл, имко-ният ва воқелик каби диалектик категориялари фикримизнинг далили бўла олади. Бу категорияларнинг бир-бирига ўтишини ҳаракат ва тинчлик пайдо бўлиши ва йўқ бўлиши, соғломлик ва беморлик, ҳает ва ўлим, миқдор ва сифат ўзгаришларнинг диалектик бирлигини кўрсата бера олади. Аристотел материя ва ҳарякат бирлигини асослашга ҳаракат қилади-ю, лекин бу бо-раля изчил бўла олмади.