Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

миятни бошқаришда ва мазкур давлат шаклшш ҳимоя қилиш-да, қонунларни бузувчиларга қарши курашда қонунга қатъий амал қилишлари лозим. Қонун ҳукмронлик қилган жойдагина адолат ўрнатилиши мумкин. Ҳар қандай фаолият қо»гун асосида бажарилиши керак. Аристотелча қонунларни ўзгартиришга ин-тилиш самарали натижа бермайди. Чунки бўйсунишга мажбур этадиган қонун кучидан бошқа куч йўқ. Фақат урф-одат қонун-га бўйсуимайли, у эса узоқ вақт давомида шаклланади. Аристо-тел сиёсий тузулшаги уч ҳуқуқ тўғрисида фикр юритади. 1) Қонун чиқарувчи ҳуқуқ; 2) Маъмурий ҳуқуқ; 3) Суд ҳуқуқи. Давлат табиатан турли-туман бўлиб, қандайдир мураккаб, бир-бирига ўхшамаган кўигина қис^шардан ташкил тоиган. Дастав-вал булар инсонлардир, чунки бир хил кишилардан давлат ташкил топмайди. Ҳар бир киши ўз ишининг билимдоии бўлмоғи лозим. Фақат бир кишидан бир вақтда най чалишни ва этик тикишни талаб қилиш мумкин эмас. Давлат ҳам бир-биридан фарқ қиладигам оилалардан ташкил тоиади.
Аристотел давлатда, шунингдек. олижаноб ва пасткаш, бой ва камбағал, тарбияли ва тарбиясиз, озод ва қул (лекин қул давлатнинг қисми эмас) мавжуд, дсйди. У давлатнинг яшаши учун зарурий бўлган жиҳатларни батасрсил санаб ўтади ва улар-ни сифаг ва миқлор жиҳатларга ажратади. Сифат жиҳатларга у эркишшк, тарбия, туғилиш ва олижанобликни киритса, миқ-дор жиҳатларга омманинг миқдорий усчунлигини киритади.
Давлат фуқаролардан иборат. Фуқарога давлат сингари ҳар хил қарашлар мавжуд, чунки ўша битта кишини ҳамма ҳам фуқаро деб ҳисобламайди. Ф>к.аро тушунчаси ҳар бир сиёсий тузумда ўзига хосдир. Аристотсл фуқаро деб судда ва бошқарув-да иштирок этган кишини айтади. Бу фуқаро тўғрисидаги \гут-лақ тушунчадир.
Сиесий тузумларнинг шакллари қа*ма кўп бўлмасин, фуқа-роларнииг ҳам шунча турлари бор дейишлик ноўрин, чунки ҳаммани ҳам фуқаро деб аташ мумкин эмас. Масалан. демокра-тик давлатда фуқаро дсб ҳисобланган киши, атигархия тузуми-да фуқаро деб ҳисобланмайди, чунки демократик давлатда бар-ча кишилар фуқаролардир. Сабаби шундаки, улар барча ишлар-да иштирок этадилар. Олигархия тузумида эса фуқарсошр ҳар-бий хизматни ўтайдилар ва худоларга хизмат қиладилар. Фуқа-ролар тўртта амални бажарувчи кишилардир. Булар: 1) ҳарбий ишни бажарувчилар; 2) маъмурий органлар (маъмуриятнинг) ишини бажарувчилар; 3) судлов ишларини бажарувчилардан иборатдир. Бошкариш ишлари маъносида Аристчугел қонун чи-қарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятни назарда тутган бўлса ксрак. «Руқаролар мавжуд ҳуқуқ ва бурчлари асосида фуқаролик иззат-ҳурматидан цзойдаланадилар.