Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

АРИСТОТЕЛНИНГ АХЛОҚИЙ КАРАШЛАРИ
Аристотсл биринчи бўлиб, ахлоқ (этика)ни мустақил фан сифатида илмий-фалсафий билимлар силсиласига киритгаи. Унга инсонлар ўргасилаги муносабат лоираси ва оқил ижтимоий ҳайвон—индивидиинг ахлоқини ўрганувчи фан, деб ном бер-ган. У ахлоқ-одоб масалаларига багишланган асарини «Никомах этикаси» деб атади. Бу асар унииг ўғлига багишланган бўлиб, тўғри юриб-туриш, ахлоқ-одоб ҳақидаги амалий насиҳатлар си-фатида ёзилган ва унинг номи билан «Никомах этикаси» деб аталган. Дсмокритнинг ахлоқий таълимоти маьлум даражада ҳаётий лонишмандликка бағишланган афоризмларлан иборат бўлса, Платои ўз ахлоқий таълимотини диалог шаклида ифода этган бўлса, Аристотслнинг ахлоқий таълимоти монолог сифа-тида, яъни ўз шакли жпҳатидан илмий асар бўлиб. бадиийлик-дан ва кундалик фикр-мулоҳазаларлан йироқ Аристотел қадимги фанларни таснифловчи ва ягона бир тизимга келтирувчи буюк алломадир. Ахлоқий масалаларни хал этишда у Демокритга яқин турган. Аристотелнинг этикаси дунёвий, ҳар бир озод кишини давлат фуқароси руҳида тарбиялаш масалаларига багишланган.
Аристотслнинг фикрича, ахлоқ масаласини кенг ва атроф-лича ўрганиш ҳамда унинг тизимини яратишдаи аввал бахт-саодат пималигини аниқлаб олиш лозим. Иккинчидан, иисон бахт-саодагга эришишга қодирми еки йўқми? — деган саволга жавоб бериш керак (яьни ирола эркинлиги ва инсон хатти-ҳаракатини баҳолаш муаммоси қўйилади). Учинчилан, бахт-са-олатга эришиш учун қайси йўллан боришни антлаш даркор (яхигилик муаммоси, тарбия моҳияти ва имкониятини кўриб чиқиш керак). Тўртинчидан, инсон интилишларининг энг буюк мақсали бахт-саодат эканлигини билиш лозим. Шунга кўра, «Эгика»ла фаровоплик, эзгулик, ирода эркинлиги ҳақидаги фик-рлар кенг ўрии олган. Рисола охирида озчиликка таадлукди бўлган маънавий идсач тахдил қилинади. Тарбиядаги ютуқ тур-муш тарзига боғлиқ Энг яхши ҳаст ксчириш шакли ҳақидаги таьлимот бевосита давлат тузилиши ва сиёсатининг мақбул шаклига боғликдир. Лристотел ўз устози Платоннинг ҳақиқий яхшилик бу ўзгар-мас ғоя, деган фикрига қарши чиқиб, «Гарчанд Платон мепга устоз ва дўст бўлмасин, ҳақиқат ундан қимматлидир. Муқаддас бурчим ҳақиқатга юз ўгиришга буюради»,¹ — дсб сзади. Ҳақиқат-нинг мазмуни шундаки, яхшилик мутлақ ғоя бўлиши мумкин эмас, чунки яхшилик борлиқ сифат ва муносабат категорияла-рига тегишлидир. Яхшилик турли-туман ва уни битта ғояга боғ-лаш мумкин эмас. Агар яхшшшк ўз-ўзича мавжуд, деган такди-римизда ҳам унинг ахлоққа алоқаси бўлмай, кишилар унга эриша олмасдилар. Ахлоқ эса амалий масалаларни ҳал этали. Яхшилик тушунчаси, дейди Аристотел, мақсад билан боғлиқ ва у ҳар доим унга интилади. Бу мақсал орқали бошқа мақсадга эришишга интилиш бўлмаслиги керак. Ҳақиқин ски олий бахт-саодат инсонга хизмат қилиши муҳим. Инсон бахти жоннинг фаолиятига боғлиқ.
Яхшилик бу жоннинг туғма сифати бўлмасдан, балки ҳосил қилинган, эга бўлинган нарсадир ва шунинг учун ҳузур-ҳало-ват барчанинг умумий мақсадидир. Чунки ҳамма яхшиликдан бутунлай маҳрум эмас. Лекин унга таълим ва меҳнат оркдли эришилади. Яхшиликни Аристотел жон тўғрисидаги таълимо-тида қисмларига боғлаб тақсимлайди. Бу тақсимлаииш диний мақсадда эмас, генетик-биологик нуқтаи иазардан амалга оши-риладн.
Жоннинг «ўсимликлар» қисми баоча ўсимликлар учун ухгу-мийдир. Ҳайвонлар ва инсонларнинг жони эса эҳтиросли бўлиб, айнан шуларш тааллуқли. Усимликлар-жони, жоннинг ноақтий қисмини ташкил этади.