Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

Аристотелнинг доимий ўзгармас тамойилига кўра. «хўжа-йиннинг ўз қулига нисбатан ҳуқуқи ва отанинг ўз фарзанди устидаги ҳуқуқлари сиссий ҳуқуқлар билан айнан эмас Бу му-носабатларда сиёсий ҳуқуқлар ва сиёсий адолатсизликнинг бўли-ши мумкин эмас, қул жуда борганда ҳайвон сингари, унда жоннинг оқил қисми бўлмайди. Гарчанд инсон ҳиссий лаззат-ланса ҳам, лекин ҳсч кимга, ҳеч қачон бахт ато қила олмайди. Чунки у фазилат сингари фаолиятдир». Унинг «Этика» асарида-ги кўзга ташланадиган энг гўзал ғоя шундай янграйди: ҳоким ва бошқарилувчилар ўртасида ҳеч қандай умумийлик бўлмаса, лўстлик бўлиши мумкнн эмас. Тинчлик ва адолатнинг бўлишн мумкин эмас. Лскин муносабат ҳунарманднинг ўз меҳнат қуро-лига, жоннинг ганага, хўжайиннинг ўзига бўлган муносабати каби бўлмогн лозим. Лекнн дўстлик ва адо^ат жонсиз нарсалар-га тааллуқли бўлмагани каби, ҳайвоняарга ва қулга ҳам таал луқли эмас. Чунки қул хўжайиннинг жонди қуролидир. Табиа-тан кимда-ким ўзига ўзи тааллуқли бўлмай, бошқага таашгуқли бўлса, барибир у қулдир. Агар инсон ўз-ўзига тегишли бўлса, шундагина бошқага ҳам тааллуқлн бўлиши мумкин.
Асл — иккинчи навли махлуқ. Ундаги эҳтиросли ибтидо ақлдан устун туради. Аёллар тантиқликлари туфайли эрқакларга нисбатан иллатларга тез берилувчан бўладилар. Бунлан ташқа-ри, улар ожиз ва тезда кўзга ёш оладилар. Олий маънавий инсон сифатида ҳам ўзларини қаттиқ тута олмайдилар. Ана шу сабабларга кўра, фазилаглар ичида энг яхшиси — оқиллик, амалийлик ва қаҳрамонлик бўлиб, улар аёлларга хос эмас. Шу-нинг учун аёлнинг оиладаги тобслик ҳолати адолатга знд эмас. Эрнинг ўз хотинига муносабати бизга арисзхжратча кў^инади, чунки бу ерда эр ҳукмрон, лекии эркаклар учун зарур ишларда ҳукмрон, қолган уй ишларида асл ҳукмрон. А|-арда эр оилада ҳукмрон бўлса, унда аристократик \гуносабат монархия муно-сабатига айланади. Баъзи аёллар эрларининг мулкига меросхўр бўлиб қолсалар, шунда бошқарувчи бўла оладилар. Бундай ҳолат-да уларнинг ҳукмронлиги ^ғуносибликка асосланмай, бадки оли-гархия тузумидск бойликка ва кучга асосланади. Оилада оила бошлиғи бўлмаган ҳолларда оилалаги муиосабат демократик асосда бўлади. Шунингдек, оила бошлиғи заиф бўлган чоғда ҳар ким кўнглига нима келса ўшани қилади.
Шундай қилиб, Аристотелнинг ахлоқий таассубликдан, арис-тократ-қулдорга хосликдан юқори кўтарила олмаган, қулдор-ликка хос бўлган ёрқин қараши шуки, у ақлий меҳнатга юқори баҳо беради-ю, лекин жисмоний меҳнатга менсимай қарайди. Жисмоний мсҳнат қулнииг чскига тушган, дсйди у. Санъат, сиёсат ва фан эзгулик билан фаолиятга қўшилган фазилатдир. Буларнинг ҳаммаси эркин кишш^арнинг имтисзларидир.
Шунга қарамасдан, Аристотел буюк даҳо эканлиги шубҳа-сиздир. Унинг буюклиги Афинадаги полития тузумини енгган фуқаронинх иши бўлмасдан, балки ўзидан олдин ўттан мута-факкирларнинг барча ютукларини умумлаштириб, қуллор арис-тократларнинг типик қарашларини сақлай олганлиги ва ахлоқ-одоб масалаларини ўз даври даражасида ишлаб чиққанлигида-дир.