Унинг этикаси антик давр ахлоқий фикрларининг классик
на^гунасидир.
АРИСТОТЕЛ ЭСТЕТИКАСИ
Аристотел эстетикаси унинг фалсафий меросинит марка-зий қисмларидан бирини ташкил этади. Эстетика масалаларини файласуф «Риторика», «Сиёсат» ва айниқса, «Поэзия санъати» асарларида кенг ёритади. Кейинги асар «Поэтика» деб номла-ниб, унинг 26 боби тугалланмаган ҳолда бизгача етиб келган.
Аристотелпииг комсдияга бакишланган иккинчи китобидан ҳам бизгача анрим парчаларигина етиб келган, холос.
Аристотел қадимги жамиятнинг кўзга кўрингзн йирик фай-ласуфи в*1 устози Платоннинг сапьатга бўлган қарашларини қаттиқ танқил қилиб, ўзининг илкор эстстик ғоядарини илгари сурган. Янги давр санъати, поэзияси ҳамда дин тўғрисидаги таълимоглар ривожини Аристотел меросисиз тасаввур қилиш нумкин эмас. У ўзининг «Поэтика» асарида Кдаимги Юнонис-тонда пайдо бўлган саиъат ва поээиянинг барча турларини ўрга-ниб, уларни умумлаштирди ва тегишли мантиқий, назарий ху-лосалар чиқарди.
Аристотелнинг бу асарида нафақат Кдлимп» Юнонистон балки бутун дунёга машҳур бўлган Гомернинг «Илиада ва Одис-сея»си, Софоклнинг «Шоҳ Эдип» каби асарлари ҳақидаги маъ-лумотлар ўз ифодасини топган.
Шунингдек, «Поэтика» ўз замонаси бадиий амалиётининг мажмуаси ҳисобланиб, фадиий ижоднинг меъёрий қонуилари-ни ташкил зтади. Мугафаккир доимо санъатнинг аниқ фактла-ридан келиб чиқади. У Зевксис, Полигнот каби рассомлар, ҳайкалтарош Филея ва бошқаларни тилга олади. Аристотел юнон драмаси, эпоси, архитектураси, мусиқаси, рассомчилигини жуда яхши билган, улар ҳақида жуда қизиқарли фикрларни баён қилган, муҳим бадиий масалалар ҳақида фикр-мулоҳаза юрит-ган. Масалан, комедия ёмонни ҳажв остига олиб, яхшини тас-дикласа, трагсдия ртшшни таърифлаб, смонни рад этади, деи-ди Аристотсл. У ҳаётий воқеаларни қаламга олади, тартибга солади, персонажлар кўрсагган қаҳрамонликларни, қилган гуноҳ ишларини тасвирлайди.
Аристотел ўз ўтмишдошлари Пифагор, Демокрит, Платон каби эстстик таълимот марказига гўзаллик масаласини қўяли. Гўзалликнинг асосий гурлари, Аристотсл фикрича, батартиб-лик, мсъёрийлик ва аншдипсаир. Гўзалликнинг эн1 юқори ифо-дасини жонли нарсалар ва айниқса инсон ташкил этади. Иисон ўзининг гармоник ва нропорционал ҳолда тана қисмларининг тузилиши туфайли гўзалликни ифодаловчи ва шу билан бирга санъатнинг асосий предмети сифатида ипггирок этади. Гўзал-лик объектив ва муглақ нарсадир. Бу жиҳатдан Аристотел Гс-раклит ва Демокритга яқин турали, чунки улар учун хузаллик ғояларда эмас. балки реат предмстларда, улар билан муҳим а.1оқа ва ўзига хостикдадир.
Санъат унинг фикрича, ҳаётни галқин этиш ва янгилаииш-дан иборат. Талқин этишлик ритм, сўз ва ҳамоҳашлик асосида бўлади. Раққосанинг хатти-ҳаракагига баҳо бериб, у шундай дейди; Раққоса ўзининг кўркам, ритмик ҳаракати билан харак-терни қайта ишлаб, ифодз этади. Шсьриятда ҳамоҳаш" ўлчов қоидасиниш* аҳамиятини алоҳида қайд этади. Фикр ва сўа ях-литлиги ҳамда мантиқийлиги, зарурийлипши тўғри ва муфас-
Do'stlaringiz bilan baham: |
