Fanning o‘quv uslubiy majmuasi o‘quv, ishchi o‘quv rejaga muvofiq ishlab chiqildi

17.3 Ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish vositalarining modernizatsiyasi taraqqiyot farovonligini ta’minlovchi asosiy omil
Ishlab chiqarish jarayonlari tarkibiy qismi bo‘lmish qazib olish, qayta ishlash, tashish, joylashtirish, saqlash, sotish va shu kabi operatsiyalarning o‘zi xam texnologiya deb aytiladi.
Fan-texnika taraqqiyoti rivojlangan sayin texnologiya xam uzluksiz yangilanib boradi. Zamonaviy texnologiyalarning rivojlanish tendensiyasida uch asosiy yo‘nalish kuzatiladi:

• 
  davriy texnologiyalardan uzluksiz potok ishlab chiqarish jarayonlariga asoslangan texnologiyalarga o‘tish;
  
• 
  ishlab chiqarish tarkibiga ekologik toza chiqindisiz texnologiyalarni joriy etish;
  
• 
  biznesda ustuvor bo‘lgan fanga ko‘proq tayangan texnologiyalarni rivojlantirish.
  

Ishlab chiqarish jarayonida texnologiyani qo‘llashning natijasi maxsulot hisoblanadi. Insonning ishlab chiqarish faoliyati oxirgi maxsuli bo‘lgan maxsulot talabga ega. Iste’molchi tomonidan foydalanish imkoniyatlariga bog‘liq ravishda maxsulotni uch turga ajratadilar:

• 
  moddiy (MM);
  
• 
  energetik (EM);
  
• 
  intellektual (IM).
  

Intellektual maxsulotga dizayn, konstruksiya, savdo markasi, nou-xau tayyorlov usuli, ishlab chiqarish usuli kiradi.
Texnologiyalarni zamonaviylashtirish va ulardan ijtimoiy ishlab chiqarishi amaliyotida foydalanish- xar bir aloxida korxona ilmiy texnikaviy jarayon-larining o‘zgarmas shartidir.
Ishlab chiqarish texnologiyalari murakkab sistemalarga qarashli va ularni faqat sistemali yondashuv orqali o‘rganish mumkin. Murakkab sitemaning xarakterli belgilari:

• 
  jarayonlar modellarining murakkabligi;
  
• 
  boshqarish vazifalarining katta o‘lchovdaligi;
  
• 
  strukturaning ierarxiyaligi;
  
• 
  qismlarning agregatligi;
  
• 
  xolatlarning aniq emasligi;
  
• 
  "shovqin", tusiqlarga sezgirlik.
  

Sistemali yondashishning moxiyati uni tashkil qilish metodikasida yoritiladi, ya’ni sistemali tahlil ob’ektini ajratish (narsalar, holatlar, jarayonlar, strukturalar), ob’ektning tashqi va ichki muhitini bo‘lish chegaralarini belgilash, ob’ektning holatini baholash mezonlarini aniqlash, elementlar klassifikatsiyasi va ularni agregatlashtirish usullarini ko‘rsatish.
Sistemali tahlil mantiq qoidalariga va sog‘lom fikrlashga asoslangan bo‘lib, holatlarni miqdoriy baholash uslublarini qo‘llashga va turli vositalar bilan (imitatsiya, matematik ifodalash, statistika, programmalashtirish) tahlil ob’ekti reaksiyalarini modellashtirishga harakat qilishga qaratilgan.
Ishlab chiqarish texnologiyalarida tahlil ob’ektlari tahlil maqsadi va vazifasiga muvofiq turlicha bo‘lishi mumkin. Masalan:

• 
  maxsulot realizatsiyasi jarayoni;
  
• 
  mexnat jarayoni;
  
• 
  informatsion jarayon;
  
• 
  maxsulot ishlab chiqarish jarayoni;
  
• 
  bilimlar etishtirish jarayoni.
  

Tahlil ob’ektini tug‘ri tushunish va tanlashdan uning natijalari, ularning ishlab chiqarish munosobatlari rivojlanish jaraeyoiga mosligi bog‘liq.
Iqtisodiy (sistemali) tahlil - bu jamiyat uchun foydaliligi mezoni bo‘yicha turli energiyalarning entropiyasini (tarkalishini) tadqiqot qilish vositasidir. Ishlab chiqarish munosabatlarida energiya entropiyasi o‘lchovi sifatida pulda ifodalangan mehnat xarajatlari qabul qilingan.
Ilg‘or texnologiyalar ilg‘or iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ega va foydalilik mezoniga javob beradi. Boshqarish qarorlarini asoslab berish uchun tahlil jarayonini alohida ob’ektga nisbatan ko‘rib chiqishadi. Bunda asosan quyidagilarga etibor berish kerak:
a) boshqarish ob’ekti strukturasini tug‘ri aks ettiradigan elementlarni topish;
b) tizimning tanlangan strukturasida boshqarish jarayonining yakunlanganlik talablarini ta’minlash, ya’ni jarayon dastlabki axborotni beruvchidan boshqaruvchi ta’sirga kelishi va ob’ektning yangi xolatini baxolashi kerak.