Farg’ona davlat universiteti harbiy fakultet

Sovet-yapon urushi.
Reja:
1. Uzoq Sharqdagi xarbiy- siyosiy a’vol.
2. Urushning xarakteri va sababi.
3. Sovet - Yapon urushini borishi va natijalari.
4. Urush davrida harbiy san’atni rivojlanishi.

1. 
   Uzoq Sharqdagi harbiy-siyosiy axvol.
   

1945 yilni avgustiga kelib Uzoq Sharqda Evropada fashist Germaniyasi tor- mor keltirilgandan so’ng Yaponiya o’zini xarbiy blokidagi asosiy ittifoqchisidan ayrildi. Uni siyosiy, iqtisodiy va xarbiy xolati tezda yomonlashdi. 1945 yilning yoziga kelib Yaponiya 1941- 1942 yillarda bosib olingan hamma orollardan ayrildi. Bosib olingan Indoneziya va Birma xududlarida harbiy flot katta talofat ko’rdi. Jangovar harakatlar yapon xududiga o’tdi. Bosib olingan xududlarda ozodlik va mustaqillik uchun kurash yanada oshib bordi.
Yaponiyani mag’lubiyati Yaqinlasha boshladi. Yaponiya meltaristik ra’bariyati Yaqinlashib kelayotgan mag’lubiyatni tan olishdan bosh tortib AQSh, Angliya va Xitoy davlatini so’zsiz taslim bo’lishi talabani va taklifini rad etadilar. Yapon davlatini o’zini Osiyo xududidagi yirik qurolli kuchlari xukmronligini foydalanib jangovar harakatlarni olib borishni davom ettirdi. 1945 yilni boshiga kelib Yapon qurolli kuchlarida.
Xitoy xududidan tashqari:
Eslab qoling
3,1 mln kishi;
6500 ta samoliyot
122 jangovar kemaga ega edi.
Amerika, Angliya qo’shinlar tarkibida Tinch va Xind okeanida shu bilan birga Janubiy Sharqiy Osiyo xududida:
2400 ming kishi
11300 tagacha samoliyot
711 ta kema mavjud edi.
Yapon xukumati juda katta bo’lgan xududda mudofaaga o’tib, ancha cho’zib dushmanga katta talofat etkazib uni tinchlik shartnomasiga qo’l qo’yishni mo’ljallagan.
Ittifoqchi kuchlarni 1945 yil fevral oyidagi Qirim konferentsiyasida sovet Ittifoqi Evropadagi g’alabasidan so’ng 2-3 oydan so’ng Yaponiya urush ochishni e’lon qildi. Urush davrida Yaponiyani ittifoqchisi yordam berib turdi. Yaponiya Germaniya uchun razved ma’lumotlar nemis suv osti kemalariga joylashuviga va sovet qirg’oq xududlarini suv chegarasini buzib kirish bilan birga chegara xudud juda katta miqdorda Kvantun armiyasini joylashtirib xavf solib turgan.
8 avgust 1945 yil Sovet xukumati 9 avgust kundan boshlab, Yaponiya davlati bilan bilan urush urush xolati ekanligini ma’lum qiladi. 10 avgust kuni (Sovet Ittifoqi) Mongol xalq Respublikasi Yaponiyaga urush e’lon qildi. Sovet ittifoqi yaponiya bilan urushda asosiy maqsad qilib Yaponiya agressorlarini tor-mor etib, Xitoy, Koriya va Osiyodagi boshqa davlatlarni qo’lini cho’zib ittifoqchilik majburiyatini bajarish ko’zda tutdi.
Uzoq Sharqdagi Yapon qo’shinlarini tor- mor etish uchun Sovet Oliy Bosh qumondonligi 3 ta frontni tashkil etdi.
Ulardan:
- Baykalorti fronti
- 1 va 2 Uzoq Sharq bundan tashqari operatsiyaga Tinch okeani flotga, Amur harbiy flotiliyasi va Mongoliya xalq armiyasi. Hammasi sovetmongol armiyasida:
- 1500 ming kishi.
- 26000 to’p va minaotar.
- 5250 ta tank va o’zi yurar artilleriya uskunasi.

• 
  5200 jangovar samolyot mavjud edi.
  

Kvantun armiyasini tor- mor etishda asosiy zarbani Zabaykal, Apriamur va Aprimoriya orqali marsizga berib mudofaa tizimini yorib ko’rib ularni qurshab so’ng yo’q qilish ko’zda tutilgan edi.
Asosiy zarbani bir- biriga qarab Zabayko’l va va Uzoq Sharq fronti kerak edi. 2- Uzoq Sharq harbiy va Tsitsikor yo’nalishida xujumga o’tib Zabaykal va 1- Uzoq Sharq frontiga yordam berib kvantun armiyasini asosiy qismini tor- mor keltirish vazifasi qo’yilgan edi. Tinch okeani flotini asosiy vazifasi port va xarbiy ob’ektlarni quriqlash shu bilan birga quriqlik qo’shinlariga Shimoliy Koreya, Soxalin va Kuril orollarni xarbiy bazalarni bosib olishga yordam berish.
Sovet qo’shinini Uzoq Sharqdagi xujumi uchun yirik miqdordagi qo’shini to’plash kerak bo’ladi.
G’arbiy Evropada Uzoq Sharqga 3 ta umumqo’shin 1 ta tank armiyasi ko’chirilib keldi.
Sovet qo’shinlari Uzoq Sharqda xujumni 9-avgustda birdaniga uchta frontdan boshladi. Urushni boshidan oxirigacha aviatsiya xavoda xukumronlik o’rnatdi.
Birinchi kechadayoq oldingi avangaryad otryadlari ertalab esa asosiy qismlar chegarani yorib kirib o’qchi birlashgan qo’shinlar 50 km tank qo’shinlari 120- 150 km gacha kirib bordilar. Dushman jiddiy qarshilik ko’rsata olmadi.
Katta Xingan tog’idan o’tishda tank qo’shinlari katta qiyinchiliklarga duch kelib 13 avgustni asosi y qismlar Markaziy Monjuriya tekisligiga chiqib xujum yo’nalishini Mukdan va Chanchun yo’nalishiga qaratdi. Urushni bosh kunida tank armiyasi 500 km oldinga siljidi.
12 avgustga kelib Uzoq Sharq fronti Mudanzyan mudofaa liniyasi to’planib o’z yo’nalishini dushmanni asosiy kuchlariga qaratdi. Dushman qattiq qarshilik ko’rsatib, bir qator kontrzarbalar uyushtirib shu bilan birga portlovchi to’siq va shaxidlar orqali to’siqlar barpo qildi. 5 armiyani front bo’ylab qilgan atakalari muvaffaqiyatga erishmadi. Bu sharoida arteleriya va tank qo’shinlari samarasiz qoldi. bu esa Mudanzyan uchun olib borilayotgan jang cho’zilib ketishi va Kvantun armiyasini qurshab olish xavf ostida qoldi.
Mudanzyan bosib olish 1 va 5 armiyaga topshirilib ularni harakatlaridagi 25 armiya qo’lladi.
14 avgust kuni Sovet qo’shinlari to’g’risidan to’g’ri janglar olib borib Mudanzyan Shimol va Janubdan aylanib o’tdi. Shu paytni o’zida chap qanotdagi front Tinch okeani floti bilan hamkorlikda Shimoliy Koreyaga kirib- yapon flonti 10 km va Rosin xarbiy bazalarini qo’lga kiritdi. Shunday qilib operatsiyani birinchi yilida 1- Uzoq Sharq fronti yaponlarni uzoq muddat mudofaa chizig’ini yorib o’tib uni quriqlov qismlari va Yapon 1- flontini asosiy qismini tor- mor qilishdi. Bir xaftalik jangdan front (1 USh fronti) 120- 150 km oldinga siljidi.

1. 
   Uzoq Sharq fronti 9 avgust kuni ikki yo’nalish bo’yicha jangovar harakatlar olib borildi. 15- armiya asosiy Surgay 5- o’qchi korpusi Jaoxey yo’nalishi bo’yicha 15 armiya 9 va 10- avgust kuni Amur flotiliyasi bilan Amur va Usur daryosini kechib o’tib qarama-qarshi qirg’oqdagi dushman platsdormini egallab Manjuriya muvaffaqiyatli xujumni davom etdi. 5-armiya birinchi kuniyoq Ussuri daryosini kechib o’tib xujumni Jaoxeyga yo’naltirdi.
   

11 avgust kuni Sovet qo’shinlarini qolgan qismlari ham Saxalin orolidan xujumga o’tdi. 2-Uzoq Shraq fronti bir xaftalik janglar natijasida 50-200 km masofani bosib Yapon qo’riqlov qismlari gornizonlari va mudofaa inshootlarini yakson qilib Tszyamus shaxriga Yaqinlashdi. Sovet qo’shinlarini tezkor xujumlari natijasida Yapon qo’mondonligini og’ir a’volga solib qo’ydi. 11 avgust kuni Kvantun armiyasi vaqtdan yutish uchun jangovar harakatlarni to’xtatish taklifi bilan chiqdi. Biroq Yapon qo’mondonligi o’t ochish to’xtatish buyrug’i bermadi, yanada qarshilikni kuchaytirib yirik kontrzarbalar berishga xam harakat qildilar.
Dushman taktikasi sezilgandan so’ng Sovet qo’mondonligi butun front bo’ylab xujumni davom ettirdi. Biroq ob-xavo va erni notekisligi oldi0nga qimslarga o’q dori, oziq-ovqat va GSM etkazib berish bir qancha qiyinchiliklar tug’dirdi. Bunda 12 xavo armiyasini roli katta bo’lib, xavo yo’llari orqali transportirovka qilib kerakli vositalar bilan ta’minlab turildi. 17 avgustga kelib 6-gv armiyasi to’xtovsiz xujumlar bilan Tunlyato va qaytguncha Yaqinlashib Markaziy Manjuriyani xarbiy iqtisodiy markazi Changung’ va Mukden shahariga xavf soldi. Keyinroq Chende shaxrini bosib olib Xitoy xalq ozodlik armiyasi bilan aloqa bog’ladi. Shunday qilib Kvantun armiyasi Shimoliy Xitoy orqali chekinish yo’li kesib tashlandi.
5 armiya xam 16 avgust kuni dushman mudofaasini yorib o’tib Mudanzg’yan shaxrini qo’lga oldi. Janglar natijasida Kvantun armiyasi qurshov tushush xavfi tug’ildi. Kvantun armiyasini shtabi ikkinchi bor jangovar harakatlarni to’xtatish taklifi bilan chiqdi. Bu safar buyruq berildi. O’t ochishni biroq ba’zi qismlarida qarshiliklar davom etib turdi. 19 avgustdan Yapon qo’shinlari qurol tashlab asirga tushushni boshladi. Yapon qo’shinlarini tezroq qurolsizlantirish maqsadida korxona va moddiy boyliklarni yakson qilmaslik uchun Manjuriyani bir qator shaharlari Shimoliy Koreya, Saxalin, Iturua orollariga xavo desanti tashladi. 20-25 avgust kunlari Manjuriya va Shimoliy Koreya quruqlik qo’shinlari kirib kelib xavo desanti bilan birgalikda Yapon qo’shinlarini qurolsizlantirishga kirishdi. Kvantun armiyasini qo’shinlari Kuril va Saxalin orollarida 25 avgust kuni qarshiligi sindirildi. Yapon qo’shinlari Manjuriyada mag’lubiyatga uchragandan so’ng, Yaponiya xukumati urushni davom ettira olmasligini tan olib 2 sentyabr 1945 yil so’zsiz taslim bo’lish xaqidagi aktga qo’l qo’ydi.
Ikkinchi jaxon urushini oxirgi o’chog’i bo’lgan militaristlik Yaponiya mag’lub bo’lgandan so’ng Saxalin orolini bir qismi va Kuril oroli qaytarib berilib Sovet Ittifoqi chegara xavfsizligi ta’minlandi. Yaponiyani mag’lubiyati Janubiy va Janubiy Sharqiy davlatlar mustaqillik yo’liga o’tdilar. Sovet qo’shinlari Uzoq Sharqdagi jangovar harakatlari xujumkorligi harbiy san’atini yanada rivojlantirishga olib keldi. Manjuriya xujumkor operatsiyasini muvaffaqiyati qo’shinlarni jangga tashkillash va ularni bir-biri bilan xamkorligi bo’ldi. Harbiy harakatlarni katta front bo’ylab 5000 km ichiga esa 800 km cho’zilib unda: ikki tomondan 25 mln kishi, 35 ming to’p va minaotar, 7 ming samolyot, 6,5 mingga Yaqin tank qatnashdi.
Qiyin tabiat sharoitida jangovar harakatni olib borishda muxandis qo’shinlari o’rni katta bo’ldi. Manjuriya operatsiyasi shuni ko’rsatdiki Uzoq Sharq jangovar harakatlar hamma qo’shin turlari qatnashib o’zini jangovar imkoniyatlari ko’rsatdi.