Farmakologiya va klinik farmatsiya kafedrasi

Ovqatlanish tadbiri.

Ovqatlanish tadbirida quyidagilarga rioya qilish kerak.

1.Ovqatning asosiy qismi meva va sabzavotlardan tashkil topgan bo`lishi kerak. 2.To`yib ovqat yemaslik kerak.

3. 
   Qishda issiq, yozda sovuq va iliq ovqat yeyish lozim.
   
4. 
   Odam organizmida eng zararli narsa ovqat oshqozonda hazm bo`lmasdan turib,
   

ovqat iste`mol qilishdir.

3. 
   Suyuq, tez hazm bo`luvchi ovqatni undan kuchli va qattiqroq ovqat ustiga yeyishdan saqlanish kerak.
   

10.Eng yomon narsa bir-biriga kelishmaydigan ovqatlarni aralashtirish. 7.Ovqatdan keyin sovuq suv ichish mumkin emas.

8.Ovqatdan keyin spirtli ichimliklar ichishni man etish, chunki spirtli ichimliklar oshqozonni harakatini tezlashtirib, ovqat parchalanmasdan o`tib ketadi.

1. 
   Odam organizmini chiqindilardan tozalash. (Tanqiya qilish) Odam organizmini chiqindilardan tozalash 3 ga bo`linadi.
   

1. 
   Qon olish
   
2. 
   Qustirish (qayt qilish) 3.Huqna qilish
   

Tanqiya so`zi forscha tildan olingan bo`lib, tozalash ma`nosini bildiradi. Tanani tozalash uchun musxil va munzich dorilardan foydalaniladi. Organizmni tozalash (tanqiya qilish) uchun qon olish, qustirish (qayt qilish), ichaklardan chiqindilarni chiqarishda xuqna qilish orqali odam organizmi yot moddalardan tozalanadi.

7. Tarbiya haqidagi tadbirlar:

1.Bolaning tug’ilgandan to oyoqqa turguncha qilinadigan tadbirlar 2.Bolani emizish va sut bezidan ajratish tadbiri

3.Bolalarda paydo bo`ladigan kasalliklar va ularni davolash tadbiri 4.Chaqaloqlarni bolalik yoshidan o`tgandan keyingi tadbirlar to`g’risida Chaqaloq tug’ilgandan keyin 4 barmoq eniga qoldirib kindik kesiladi, og’riq

bermaslik uchun u jun ip bilan bog’lanadi va zaytun yog’iga botirilgan mato ustiga qo`yiladi. Bolaning badani qattiq va terisi kuchli bo`lishi uchun kam tuzli namakob suvga cho`miltiriladi. Ko`zlariga zaytun yog’i tomiziladi. Chaqaloq yotadigan uyning harorati o`rta darajali bo`lib, bola issiq va sovuq bo`lmagan uyda uxlatiladi.Uy soya va qorong’iroq bo`lishi kerak, uyga quyoshning kuchli nuri tushmasligi kerak, bola boshiga loyiq qalpoqcha kiygiziladi. Bolani cho`miltirish vaqti uzoq uxlagandan keyingi vaqtdir.

Bolani emizish va ona suti bilan boqish kerak. Bir kunda 2-3 marta emizish kerak. Bolani tez-tez emizmaslik kerak. Ertalabki emizadigan sutdan 2-3 marta sog’ib tashlab keyin emizish lozim. Ko`krak suti sifatsiz va achchiq bo`lsa ovqatlanmasdan turib bolani emizmaslik kerak. Bola mizojini kuchaytirish uchun bolani beshigini tez tebratmasliga darkor va unga alla aytish kerak. Bolani ko`krakdan ajratish uchun esa murr va cho`l yalpizining har biridan bir dirhamdan olib, uni ezib sut beziga surtish kerak. Bolani ko`krakdan asta sekinlik bilan ajratish kerak.

Bolada paydo bo`ladigan kasalliklar va ularni davolash to`g’risida. Bolada paydo bo`ladigan kasalliklar quyidagilar:

1.Ich ketish 2.Ich qotish

3. 
   Yo`tal va tumov
   
4. 
   Nafas olishning yomonlashishi
   
5. 
   Og’iz chaqasi va tish milklaridagi toshma 6.Isitma
   

7.Qorin va ichak sohasidagi burab og’rish 8.Uyqusizlik9.Shaytonlash kasalligi 10.Xurrak otish

Ich ketish. Bolalarda tish chiqish oldida tish milkida shishlar paydo bo`ladi va bunday shishlarni yog’lar bilan uqalash kerak, bola og’ziga moychechak yog’i tomiziladi. Bolaning boshi moychechak va ukrop suvi bilan yuviladi. Tish chiqadigan paytda bolada ich ketish holatlari kuzatiladi, buning birinchi sababi, milklardan chiqqan yiringli sho`r chiqindi sut bilan birga emiziladi deb o`ylaydilar.

Ich ketishning ikkinchi sababi, og’riq bo`lishi mumkin, ich ketish zo`rayib ketishdan qo`rqilsa, qizil gul urug’i, petrushka urug’i, rum arpabodiyoni yoki zira qizdirilib qorin sohasiga bog’lanadi. Chala pishirilgan tuxum sarig’i, suvda qaynatilgan non mag’zi yeyishga buyuriladi.

Ich qotish. Ba`zi vaqtda bolada ich qotish hollari paydo bo`ladi, bunda bola qorni zaytun yog’i bilan silanadi, og’ziga asal tomiziladi, cho`l yalpizi yoki havorang gulsapsar ildizi asal bilan qo`shib huqna qilinadi.

Yo`tal va tumov. Ba`zi vaqtda bolada yo`tal va tumov paydo bo`ladi. Shunday vaqtda bolaning boshi ko`p marta issiq suv bilan yuvilgan. Tiliga asal surtiladi, keyin qustirish uchun tilining orqasiga barmoq tegiziladi, behi urug’i, chuchukmiya shirasi yangi sog’ilgan sut bilan aralashtirilib beriladi.

Nafas olishning yomonlashishi. Ba`zi vaqtda bolaning nafas olishi yomonlashadi. Shunday vaqtda qulog’ining osti, tilning yuqorisi zaytun yog’i bilan yog’lanadi, qustirish kerak, bolaning tilini yog’ bilan ishqalash ham foydali. Bola og’ziga issiq suv tomiziladi, zig’ir urug’i asal bilan yalatiladi.

Og’iz chaqasi, tish milklarida toshma paydo bo`lsa: shotut shirasining o’zi yoki qora uzumining suvi, asal suvi bilan og’iz bo`shlig’i yuvilib, anor po`chog’i yoki guli olib quritilib, yanchib og’izga sepiladi.

Isitma. Ba`zida bolalarda isitma paydo bo`ladi. Shunday vaqtda onasi issiq kiyinishi kerak. Anor suvi sikanjubin yoki asal bilan, bodring suvi esa shakar bilan qo`shib emizuvchiga ichiriladi. Bola issiq kiyintirib, terlatiladi. Ho`l qamishning suvi siqib olinib, bolaning boshiga va oyog’ining tagiga surtiladi.

Qorin va ichak burab og’rishi. Ba`zi vaqtda bolada qorin va ichak sohasi burab og’riq paydo bo`ladi va bola ko`p yig’laydi, shunday vaqtda uning qorniga issiq mato, og’ziga esa ozgina mum aralashtirilgan issiq yog’ surtish kerak bo`ladi.

Uyqusizlik. Goho bolalarda uyqusizlik, to`xtovsiz yig’lash, chinqirish paydo bo`ladi. Bunday vaqtda bolani uxlatish kerak. Ko`knor po`sti, uning urug’i, sutcho`p va ko`knor yog’i qorilib bemor bolaning chakka sohasiga va peshonasiga surtiladi.

Shaytonlash kasalligi bolada paydo bo`lsa, kaklik o`ti, qunduz qiri va ziradan barobar bo`laklar olinib, yanchilib 2 choy koshikdan ichiriladi.

Xurrak otish. Bolalar uyqusida xurrak otadi: yanchilgan zig’ir urug’ini asalga qo`shib yalatmoq yoki asal bilan zirani qorib ichirish kerak.

Gijja. Bola ichida gijja paydo bo`lsa: qora andiz va zarchavakning har biridan bir bo`lak olib hammasiga barobar shakar bilan aralashtirib suv bilan ichirish kifoya.

Foydalanilgan adabiyiotlar
Asosiy adabiyotlar

1. 1. Абу Али ибн Сино асарлари:

1.Абу Али ибн Сино. Тиб қонунлари [3 жилдли сайланма; тузувчилар: У. Каримов, Ҳ. Ҳикматуллаев]. 1-жилд. Тошкент, 1993.
2.Абу Али ибн Сино. Тиб қонунлари [3 жилдли сайланма; тузувчилар: У. Каримов, Ҳ. Ҳикматуллаев]. 2-жилд. Тошкент, 1992.
3.Абу Али ибн Сино. Тиб қонунлари [3 жилдли сайланма; тузувчилар: У. Каримов, Ҳ. Ҳикматуллаев]. 3-жилд. Тошкент, 1993.
4.Абу Али ибн Сино. Тиббий ўгитлар. Тошкент, 1991.Internet saytlari

3-amaliy mashg’ulot Ibn Sino Farmatsiyasi farmakologik tadqiqot usuliga asoslanganligi ilmiy jihatlari. Inson organizmidagi a'zolarning mizojlari. Ibn Sino ta'limotida kasalliklar klassifikatsiyasi. Ibn Sino ta'limotida umumiy davolash usullari.
Mashg’ulotning maqsadi: talabalarda Ibn Sino Farmatsiyasi farmakologik tadqiqot usuliga asoslanganligi ilmiy jihatlari. Inson organizmidagi a'zolarning mizojlari. Ibn Sino ta'limotida kasalliklar klassifikatsiyasi. Ibn Sino ta'limotida umumiy davolash usullari tasnifi haqida ma‘lumot berish va amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish.

Masalaning qo’yilishi: Ibn Sino Farmatsiyasi farmakologik tadqiqot usuliga asoslanganligi ilmiy jihatlari. Inson organizmidagi a'zolarning mizojlari. Ibn Sino ta'limotida kasalliklar klassifikatsiyasi. Ibn Sino ta'limotida umumiy davolash usullari tasnifi haqida ma‘lumot berish va amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish haqida talabalarga beriladigan bilim va ko‗nikmalar.

Talaba bilishi lozim:

• 
  Ibn Sino Farmatsiyasi farmakologik tadqiqot usuliga asoslanganligi ilmiy jihatlari.
  
• 
  Inson organizmidagi a'zolarning mizojlari
  
• 
  Ibn Sino ta'limotida kasalliklar klassifikatsiyasi
  

Ibn Sino ta'limotida umumiy davolash usullari

Talaba bajara olishi lozim:

• 
  Ibn Sino Farmatsiyasi farmakologik tadqiqot usuliga asoslanganligi ilmiy jihatlari.
  
• 
  Inson organizmidagi a'zolarning mizojlari
  
• 
  Ibn Sino ta'limotida kasalliklar klassifikatsiyasi
  

Ibn Sino ta'limotida umumiy davolash usullari

Fanlararo va fan ichidagi bog’liqlik: Mashg‘ulot davomida olingan bilimlardan Farmatsevtik yordam, BTY’o va klinik farmatsiyada barcha mavzularini o‘zlashtirishda foydalanish mumkun.

Motivatsiya: Ibn Sino Farmatsiyasi farmakologik tadqiqot usuliga asoslanganligi ilmiy jihatlari. Inson organizmidagi a'zolarning mizojlari. Ibn Sino ta'limotida kasalliklar klassifikatsiyasi. Ibn Sino ta'limotida umumiy davolash usullari tasnifi haqida ma‘lumot berish va amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish haqida talabalarga beriladigan bilim va konikmalar ma‘lumot berish va amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish ta'sir etuvchi omillardan himoya qilishni talab etadi

Mashg’ulotning mazmuni: talabalarda Ibn Sino Farmatsiyasi farmakologik tadqiqot usuliga asoslanganligi ilmiy jihatlari. Inson organizmidagi a'zolarning mizojlari. Ibn Sino ta'limotida kasalliklar klassifikatsiyasi. Ibn Sino ta'limotida umumiy davolash usullari tasnifi haqida ma‘lumot berish va amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish. Tayanch atama va iboralar. farmakologik tadqiqot. a'zolarning mizojlari

Mustaqil bajarish uchun vazifalar:

1.“ Asalari to’dasi” ish o’yini.

“Asalari to’dasi” ish o’yinini o’tkazish usuli.

Ish uchun zarur:

• 
  Situatsion masala va savollar to’plami yozilgan alohida variant.
  

2 Toza qog’oz varag’i va ruchka

Ishni bajarish tartibi.

• 
  Hamma talabalar 4 tadan alohida guruhlarga bo’linadi.
  
• 
  Guruhlar alohida stol atrofiga va toza oq qog’oz, ruchka tayyorlanadi.
  
• 
  Qog’ozga sana va guruh soni, fakultet, talabalar ismi, sharifi va o’yin nomi yoziladi.
  
• 
  Guruhlardan bittadan talaba konvertdan topshiriq variantini oladi
  
• 
  Guruh talbalari o’zaro savollarini tahlil qilishadi va 1 ta talaba varaqqa yozadi.
  
• 
  Topshiriqni yechish uchun 15 daqiqa vaqt beriladi.
  
• 
  O’qituvchi o’yinni bajarilishini kuzatib boradi.
  
• 
  Vaqt tugashi bilan ish o’yinlari yig’i b olinadi.
  
• 
  O’qituvchi va talabalar birgalikda natijalarni tahlil qilishadi eng aniq to’g’ri javob bergan variant uchun yuqori maksimal ball beriladi. 2 chi o’rindagi variantga 85,93urindagi guruhga70,9ball belgilanadi.
  
• 
  Javob variantlari yozilgan varaqqa o’qituvchi ball va imzo qo’yadi.
  
• 
  Jaridaga ish o’yinining nomi. Guruh sardori imzosi qo’yilishi lozim.
  
• 
  Talabalar olgan ballari joriy baholashda hisobga olinadi.
  

2.“ Qorbo’ron” isho’yini.

Maqsad :guruh talabalarining hammasini 1 vaqtningo’zidabilimininazoratqilish.

Isho’tkazishtartibi:

Guruh 2 – 3 talabadan iborat kichik guruhlarga bo’linadi .Guruh talabalarining hammasi bitta savol yoki vaziyatni o’zaro tahlil qilishadi . Har bir to’g’ri javob bergan guruhchaga ball sifatida “qorbo’ron” yozib qo’yiladi. Natijada eng ko’p qorbo’ronlar to’plagan guruhcha g’olib bo’ladi.

Ish o’yinini o’tkazish uchun savollar to’plami:

1.a`zo mizojini

2.zoning tabiiy tuzilishi

3.a`zoning vaziyatini

4.a`zoning quvvatini
Nazariy qism. Sharq tabobatida umumiy davolash usullari

Odatda, kasallikni davolash asosan 3 narsa bilan tugal bo`ladi:

4. 
   tadbir va oziqlantirish
   
5. 
   dorilarni iste`mol qilish
   
6. 
   qo’l bilan bajariladigan ishlar
   

Tadbirning bir qismi bo`lgan ovqatlanishning miqdori jihatidan o`ziga xos tartiblari bor, ya`ni kasallikning turiga qarab, ovqatlanish tartibi belgilanadi. Bunda ovqat miqdori ayrim kasalliklarda kamaytiriladi, o`rtacha qilinadi, ko`paytiriladi yoki aksincha, ayrim kasalliklarda man qilinadi. Masalan: bemor organizmidagi xiltlarni yetiltirish uchun ovqat man etiladi. Agar shu bilan birga quvvatni saqlash maqsadi ham ko`zda tutilsa, ovqat kamaytiriladi.

Ovqat miqdori 2 jihatdan kamaytiriladi, ya`ni: miqdor va kayfiyat (sifat) tomonidan. Miqdor va kayfiyat o`rtasidagi farq shuki, goho ovqat miqdori ko`p bo`lib, g’izoligi (ozuqaligi) kam bo`ladi. Masalan: sabzavot va mevalarni ko`p miqdorda iste`mol qilish kayfiyatni ko`paytirmaydi, yoki ovqat miqdori oz bo`lib, ozuqaligi ko`p bo’lishi mumkin, ya`ni: tuxum, go`sht mahsulotlari. Ovqatlar ozuqali bo`lishi jihatidan yana 2 xususiyatdan iborat:

3. 
   Hazm jarayonining tezligi: kuchayishi (sharoblar), yoki sekinlashishi (qovurilgan go`sht, ….)
   
4. 
   Ozuqalilik nuqtai nazaridan: tanada kam oquvchan quyuq qonning paydo bo`lishi (cho`chqa yoki buzoq go`shtidan tayyorlangan ovqat); tanada tez tarqaluvchi suyuq qonning paydo bo`lishi (sharob, anjir kabi mahsulotlar)
   

Tanada tiqilmalar borligini aniq bilsak, bunday bemorlarga doimo yengil ovqatlar buyurish lozim. Aksincha, kishi gavdasini baquvvat qilib kuchli badantarbiyaga tayyorlamoqchi bo`lsak, ularga ozuqaligi kuchli va hazmi sekin kechuvchi ovqat mahsulotlarini buyuramiz.