Oila psixologiyasi akadem ik litsey va k asb-h u n ar

Jan Labryuver
M u h a b b a tn in g davosi n iko h .
A. Unekovskiy
N ik o h — h ay ot m aktabi b o ‘lib, u n d a o ‘quvchi roli ko ‘pro q 
e rk a k la rg a tushadi.
Y. Bulatovich
U y la n is h — bu b am isoli lotoreya, am m o un d a yutuqsiz 
c h ip ta n i y irtib tashlash im k o n iy ati y o ‘q.
L. Piter
O d a m sabrli va yaxshi axloqli b o ‘lm asa, halol m ot topib, 
halol k asb q ilm asa , b u n d a y o d a m n in g uylanm agani yaxshiroq- 
dir. U n d a y o d a m uylansa, d u n y o va oxiratiga z a ra r yetkazadi.
A. Donish

---

VII b o b . OILADA SHAXSLARARO 
MUNOSABATLAR VA M U L O Q O T 
PSIXOLOGIYASI
7.1. OILADA MULOQOT
O d a m la r o ‘rtasidagi m u lo q o t va u n in g u m u m iy q o n u n iy a t- 
lari o d a m tu rm u s h ta rz in in g b a rc h a j a b h a l a r i d a b o sh q a 
o d a m la r bilan b o ‘ladigan o ‘zaro m u n o sa b a tin in g en g m uhim
s h a rtla rid a n h iso b la n a d i. O d a m n in g a q li, 
iro d a s i, 
hissiy 
m ad an iy ati, tarbiyalanganligi, nazokatliligi va s h u kabilarning 
barch asi m ulo qo t tufayli shakllangan x islatlard ir. S h u bilan bir- 
ga uyqusizlik, bosh o g ‘rig ‘i, nevrozlar, in su ltla r, infark tlar va 
b o sh q a turli kasalliklar, sh u n in g d ek ichk ilikka, g iy o h v a n d m od- 
d alarg a ruju q o ‘yish, h a tto o ‘z jo n ig a qasd q ilis h k ab ilar ham
sh u m u lo q o tn in g natijasid ir. R ivoyatiarda a y tilis h ic h a , d o n o
E zo p o ‘z x o ‘jay in in in g «M enga a w a l, d u n y o d a g i en g m azali, 
sh irin tao m n i k eltir va u n d a n so‘ng a k s in c h a e n g bem aza, 
yaram as tao m n i keltir», — d eb b u y u rg an id a, u h a r ikkala safar 
h am qaynatilgan tilni keltirgan ekan. D e m a k , til, m u lo q o t in- 
so n h ayotida u n d a n q an d ay foydalanish, uni q a n d a y ishlatish, 
q an d ay tashkil qilishga q arab, u n in g u c h u n e n g a z iz , eng qadrli 
boMishi yoki ak sin ch a en g fojiali boMishi h a m m u m k in .
Insoniyat taraq q iy o tin in g hozirgi b o s q ic h id a o d a m la r k u n - 
dalik m u lo q o tin in g tezlashuvi, aholi z ic h lig in in g o rtib borishi, 
o d a m la r tu rm u s h
ta rz in in g ja d a lla s h u v i, 
u la r n in g ru h iy
z o ‘riqish va t a ’sirlan u v ch an lig in in g kuch ayib b o rish i kabi ho - 
la tla r bugungi k u n d a o d a m la rn in g m u lo q o t m a d a n iy a tin in g
yuqori darajada boMishini taq o z o etadi.
M uloqot m adaniyati. M uloqot m a d a n iy a tig a b irin ch id an , 
o ‘z - o ‘zini bilish va b o sh q a o d a m la rn i tu s h u n a o lish qobiliyati, 
y a ’ni ularn ing psixologik xususiyatlarini t o ‘g ‘ri b a h o la y olish, 
ik k in ch id an , ularning xulqi va h olatlariga n is b a ta n m os (adek - 
v at) m u nosabat b ild ira olish, u c h in c h id a n , h a r b ir o d am g a nis­
b a ta n u n in g shaxsining individual x u su siyatlarig a eng m a ’qul 
keladigan m uloq o t sh ak li, usuli va stillarini ta n la y bilish kiradi.

---

M u lo q o t m a d a n iy a tin i o shirish u c h u n o d a m d a ilk yoshlik dan
bo sh lab b o s h q a o dam larg a h u rm a t va sam im iyat bilan m u n o - 
sab atd a boM ishni, ularga h a m d a rd lik , insonparvarlik, m eh ri- 
bo n lik q ilish q obiliy atlarin i sh ak llan tirib borish kerak b o ‘ladi.
M u lo q o t e n g avvalo o d a m n i o d a m to m o n id a n id ro k qili- 
sh id a n b o s h la n a d i, u n d a d astlab k i o ‘zaro b ah o lash am alga 
osh ad i, d a s tla b k i hissiy -in tellek tu al m u n o sab atlar shakllan ad i 
va s h u n d a n s o ‘ng tegishli m u lo q o t shakli am alga oshiriladi. Bu 
ja ra y o n d a o d a m haqidagi m a ’lu m o t, id rok etilayotgan o d a m - 
n ing h a y o tiy tajribasi, u yoki bu m u n o sa b a t shaklini yoqtirishi 
yoki y o q tirm a slig in i yuzaga keltirad ig an bevosita em o tsio n a l 
m u n o s a b a tla r m u h im rol o ‘ynaydi.
M u lo q o td a b u y ru q o h a n g in in g u stu n lig i, d o ‘q - p o ‘pisa 
o h a n g id a k e sk in sh ak lda m u o m a la d a b o ‘lish, su h b atdosh n o m i- 
ga te z - te z b ild irilib tu rilad ig an e ’tiro z la r, uning x a tti-h a ra k a ti 
va 
f ik r la r id a n
n o ro z ilik n i 
ifo d a la sh , 
y o ‘l b e rm a slik va 
tajo v u z k o rlik n i n a m o y o n qilish, o ila d a o ‘zaro raqobat (yoki 
h u k m ro n lik - b o ‘ysinuvchanlik) m u n o sab atlarin i yuzaga k eltira- 
di. B efarq lik , e ’tiborsizlik, q o ‘poIlik, bem ehrlik, b e h u rm a tlik
k ab ilar o ila d a g i sam im iy m ulo q o tg a p u tu r yetkazadi. A gar ak- 
sariyat h o lla rd a iltim o slard an , m asla h atla rd a n , o ‘zaro kelishuvli 
s a v o l- ja v o b la r d a n , o 'z n iy a t-is ta k la rin i, x a tti-h a ra k a tla rin i 
x o tiija m lik b ila n bayo n qilish usulidan foydalanilsa, ag ar o ilad a 
o ‘z aro y o r d a m , o ‘zaro tu sh u n ish , b ir-b irlarig a yon berish o d a t 
b o ‘lsa, u n d a b u n d a y o ilalarda d o ‘sto n a m un o sab atlar o ‘rn atila - 
di, o ilaviy h a y o t u c h u n eng m aqbul b o ‘lgan psixologik m u h it 
yuzaga k e la d i.
O d a m la r o ‘rtasida b ir-b irlarin i tu sh u n ish n in g yetishm asligi 
k o kp in c h a m u lo q o td a g i t o ‘siq, sh a x sla ra ro m u n o sa b a tla rn i 
b u z ilish in in g sababi b o l ib hiso b lan ad i. Bizlar boshqa o d a m la r 
bilan b o ‘la d ig a n o ‘zaro m u n o sab atlarim izd a nim a u c h u n d ir, 
o ‘z im iz n in g f ik r - o ‘y larim iz, n iy a tla rim iz s u h b a td o sh im iz g a
ay o n d e b hiso b lay m iz. B undan tash q ari ham m a o d a m la r ham
bo lalig id an b o sh q a o d am larn in g em o tsio n a l h o latlarini his q i­
lish, u la m i k o ‘rish, u lar bilan hisoblashish, ularni tu sh un ish g a 
in tilishg a o 4rgatilaverm aydi. S h u n in g u c h u n ham k o 'p c h ilik
h o la tla rd a h a tto b ir-b iriga en g y aq in , bir-biriga zid m an faat- 
larga ega boM m agan o d a m la r ham h ay o tda bir-biriga n o x ush - 
liklarni y e tk a z ish i m u m k in. A lb atta, b u ishlarni ular b ir-b irla ri­
ga y o m o n lik , y o vu zlik q ilish n iy a tid a , yoki o ‘zlari yovuz

---

o d a m la r b o 'lg an lik la ri uch un em as, b a lk i, sh u n c h a k i b ir-b irin i 
tu sh u n m ag an lik lari «nim a q ila y o tg a n lik la rin i bilm agan liklari» 
u c h u n sodir e ta d ila r. Shunga o 'x sh a sh h o la tla r o d a m la m in g
o ‘zaro m u n o sa b a tla ri, m u lo q o tlarid a o ‘zig a xos to ‘siq vazifasini 
bajaradi.
7.2. MULOQOT JARAYONIDA YUZAGA 
KELADIGAN TO ‘SIQLAR
Ijtim o iy p six o lo g la r m u lo q o t j a r a y o n id a y uzag a k elish i 
m u m k in b o ‘lgan t o ‘siq la rn in g q u y id a g ila r in i farq lay d ila r: