Texnologiyasi

0 ‘zbekiston paxtachiligining tarixi
Markaziy Osiyo xalqlari g‘o ‘za o‘stirish va paxtani qayta ishlash 
bilan qadimdan shug‘ullanib kelganlar. Samarqanddagi arxeologik qa- 
zilmalarda topilgan paxta gazlamasi qoldiqlari bizning eramizdagi 720- 
yilga to‘g‘ri keladi.
0 ‘zbekiston paxtachiligi XIX asming ikkinchi yarmidan boshlab 
rivojlanish davriga o‘tdi. Buning sababi, chor Rossiyasi 0 ‘rta Osiyo 
yerlarini bosib oldi va 0 ‘zbekistonni arzongina paxta yetishtirib beruv- 
chi xomashyo bazasiga aylantirdi. Temir yo‘llar qurildi va paxta tola- 
lari tashib ketilib, qayta ishlandi.
Nazorat savollari
1. G ‘o‘za o‘simligi qayerdan kelib chiqqan?
2. Paxta eramizning qaysi davridan m a’lum?
3. Hozirgi davrda g‘o ‘zaning qanday turlari o ‘stiriladi?
4. 0 ‘zbekistonda paxtachilikning tarixi to ‘g‘risida nimalami bilasiz?
2 2 -§ . G‘o ‘za biologiyasi. Botanik ta’rifi. Umuraiy tuzilishi
G ‘o ‘za yovvoyi holda ko‘p yillik o‘simlik, 0 ‘zbekistonda madaniy- 
lashtirilib, bir yillik qilib o ‘stiriladi. Ko‘pchilik gulli o ‘simliklarga 
o ‘xshash bo'lgan g‘o ‘zaning ildizi, poyasi, barg, shox va gullari 
hosil bo ‘lib ko‘saklaydi hamda paxta bo ‘lib ochiladi. Paxta chigiti 
g‘o ‘zaning urug‘i hisoblanadi. G ‘o ‘za a ’zolarining har biri o ‘ziga xos 
vazifani bajaradi.
G ‘o ‘za yerosti — ildiz qismi va yerustki — poya, barg, shox, gul, 
meva va urug'lardan iborat.
G 'o'zaning ildizlari asosiy o ‘q ildiz bir nechta tarkib yon ildizlar, 
juda nozik, ingichka ildizchalar, ildiz tuklari va ildiz g‘ilofidan iborat.
0 ‘q ildizlar 1,5-2 va hatto 2,5-3 m gacha yer ostiga o ‘sib boradi, 
yon ildizlar tuproq qatlamining 40-50 sm qismida joylashadi. Nozik, 
ingichka ildizchalar hamda ildiz tuklari tuproqdan suv va unda erigan 
oziq moddalarni o ‘zlashtiradi. Bulami so‘ruvchi ildizchalar deyiladi. 
Bunda ildizchalar uzunligi 10-15 sm boiib, so‘ruvchi ildizchalaming 
uch qismida ildiz g‘ilofi bo‘ladi. Ildiz g‘ilofi ildizning tuproqqa kirib 
borishida xizmat qiladi. Ildizchani shikastlanishdan saqlaydi. Ildiz sistc- 
masi qanchalik yaxshi (chuqur, keng) rivojlansa, g‘o ‘zaning yerust-
83

---

ki a’zolari ham kuchli, mustahkam va chidamli bo ‘lib o'sadi; sifatli, 
m o‘l hosil beradi.
G ‘o ‘za ildizlari chigit unib chiqa boshlashi bilanoq rivojlanadi. Ni- 
hollar unib chiqqandan 5-6 kun o ‘tishi bilan o ‘q ildiz 12-15 sm ga 
yetadi. Shu paytda dastlabki yon ildizlar o ‘sa boshlaydi. G ‘o‘za yop- 
pasiga gullagunga qadar ildizlar tez sur’atlar bilan o ‘sadi va to ‘liq 
shakllanadi. Shundan so'ng o ‘sish sustlashib boradi. G ‘o ‘zaning yosh- 
ligida m e’yorida o'sishi, ildizlarining tez o ‘sishi va to ‘lishislii uchun 
ishlovni sifatli, vaqtida olib borish talab etiladi.