Finans hám finanslıq munasábetlerdiń xarakterli belgileri

73.Byudjet qa’rejetlerinin’ belgilerge ko’re gruppalaniwi. Davlat byudjeti xarajatlarining iqtisodiy mazmun- mohiyati uning turli-tuman ko’rinishlari (turlari) orqali namoyon bo’ladi. Xarajatlarning har bir turi o’zining miqdoriy va sifat xarakteristikasiga ega. Ularning sifat xarakteristikasi voqelikning iqtisodiy tabiatiniifodalab, davlat byudjeti xarajatlarining mo’ljallan-ganligini, miqdoriy xarakteristika esa ularning miqdorini aniqlashga imkon beradi.Davlat byudjeti xarajatlari konkret turlarining xilma-xilligi quyidagi omillarning mavjudligi bilan belgilanadi: davlatning iqtisodiy tabiati vafunksiyalari; mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot darajasi; davlat byudjetiningmilliy iqtisodiyot bilan bog’langanligi; iqti-sodiy munosabatlarning rivojlanganlik darajasi; davlat byudjeti mablag’larining namoyon bo’lish shakllari va h.k. Bu omillarning qo’shilishi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning ma’lum bir bosqichida har qanday davlat davlat byudjeti xarajatlarining u yoki bu tizimini vujudga keltiradi. Jamiyatning iqtisodiy hayotida davlat byudjeti xara-jatlarining roliva ahamiyatini aniqlash uchun ularni ma’lum belgilarga ko’ra tasniflash (klassifikatsiya qilish) maqsadga muvofiq. Nazariya vaamaliyotda davlat byudjeti xarajatlarini tasniflashning bir necha belgilari mavjud. Ular o’zlarining iqtisodiy mazmuni, funktsionalligi, ijtimoiy takror ishlab chiqarishdagi roli, ishlab chiqarish tarmoqlari va faoliyat turlari yoki idoraviy bo’linishi, ijtimoiy mo’ljallanganligi bo’yicha, hududiy turkumlanishi, ma’lum maqsadlari va yuridik nuqtai nazardan yoki davlat boshqaruvi darajasiga ko’ra alohida guruhlarga ajratilishi mumkin
74 Óziniń ekonomikalıq mazmunına kóre byudjet qárejetleri túrleri.
75. Byudjettiń kapital qárejetleri hám olardıń quramı.
76.Byudjettiń aǵımdaǵı qárejetleri hám olardıń quramı.
Ekonomikalıq mazmunına qaray Mámleketlik byudjetiniń qárejetleri ekige bo’linedi 1) Kapital qárejetler- innovatsion hám investitsion xızmetke baģdarlanģan qárejetler. Bu xarajat-larning tarkibiga: a) tasdiqlangan investitsion dasturga muvofiq hara-katdagi yoki yangidan tashkil etilayotgan yuridik shaxslarga investitsiyalar uchun mo’ljallangan xarajatlar; b) yuridik shaxslarga investitsion maqsadlar uchun davlat byudjeti kreditlari sifatida beriladigan mablag’lar; v) kengaytirilgan takror ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan kapital ta’mirlashni amalga oshirish xarajatlari va shu bilan bog’liq bo’lgan boshqa xarajatlar; g) amalga oshirilishi davlat mulkiga tegishli bo’lgan mulk miqdorini ko’paytirish yoki uni yangidan yaratishga olib keladigan xarajatlar; d) davlat byudjeti xarajatlarining iqtisodiy tasnif-lanishiga muvofiq davlat byudjetiningkapital xarajatlari tarkibiga kiritiladigan boshqa xarajatlar kiradi. Davlat byudjetining kapital xarajatlari tarkibida Taraqqiyot byudjeti shakllantirilishi mumkin. 2Aǵımdaǵı qárejetler- Mámleketlik hákimiyat organları, jergilikli óz-ózin basqarıw organları, byudjet mekemeleri aralıq xızmetin támiyinlewge baģdarlanģan byudjet qárejetleri, basqa byudjetler hám ekonomikanıń ayrıqsha tarmaqlarına dotatsiya, subsidiya hám subventsiya formasında kórsetiletuģın mámleket tárepinen qollap-quwatlaw. yudjetining joriy xarajatlari deyiladi. Aniqroq ravishda davlat byudjetining joriy xarajat-lari tarkibi quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin:  davlat iste’moli xarajatlari (iqtisodiy va ijti-moiy infratuzilmani, milliy xo’jalikning davlat tarmoq-larini saqlash, fuqarolik va harbiy xarakterdagi tovarlar va xizmatlarni sotib olish, davlat muassasalarining joriy xarajatlari);  hokimiyatning quyi organlari, davlat korxonalari va xususiy korxonalarga joriy subsidiyalar;  transfert to’lovlari;  davlat qarzlari bo’yicha foizlarni to’lash;  boshqa xarajatlar.