Fiziologiya 2-semestr oraliq nazorat javoblari javob tahlaganlar: zaydullaev bayrambay davolash 204-guruh

175. Ичак моторикасининг вазифаси; 
Ингичка ичак ҳаракати химуснинг ҳазм ширалари билан 
аралашишини, химуснинг ичак бўйлаб силжишини, ичак 
шиллиқ қавати соҳасидаги моддаларнинг алмашишини 
таъминлайди, ичакдан суюқ моддаларни қон ва лимфага 
филтрланиб ўтиши учун зарур бўлган босимни ҳосил қилади. 
Демак, ингичка ичак ҳаракати озиқ моддаларнинг гидролизи 
ва сўрилиши учун имконият яратиб беради. Ингичка ичак 
ҳаракати бўйланма ва ҳалқасимон мускулларининг қисқариши 
орқали амалга ошади.
176. Ингичка ичакда оксил, ёг, углеводлар, сув ва 
тузларнинг сурилиш механизми; 
Chaqaloqning ichagida parchalanmagan oqsillar, jumladan 
globulinlar ham pinotsitoz yo‗li bilan qonga o‗tadi, katta yoshli 
odamlarda oqsil parchalanmasdan deyarli so‗rilmaydi.Awal ular 
hazm tizimi bo‗shIiqlarida peptik va triptik gidrolizga uchraydi, 
ichak membranasidagi peptidazalar, aligopeptidlarni 
aminokislotalarga parchalaydi. Aminokislotalarning so‗rilishini 
enterotsitlarning apikal membranasidagi to'rtta faol tashilish 
tizimlari ta‘minlaydi: 1) neytral aminokislotalarning (valin, 
fenilalanin, alanin) tashish tizimi; 2) asosli aminokislotalarning 
(arginin, sistein, lizin, omitin) tashish tizimi; 3) dikarbon 
aminokislotalarning (glutamin va asparagin) tashish tizimi; ‗) 
aminokislotalarning (prolin va gidroksiprolin) tashish tizimi.
Bu tashish tizimlarining faolligi natriy ionlariga qaram bo`lib, 
energiya manbai sifatida ATF talab qiladi. Ayni bir vaqtning 

---

o‗zida so‘riladigan aminokislotalar o`rtasida murakkab 
munosabatlar mavjud. Ba'zi aminokislotalar bir-birining 
so‗rilishini tezlashtirsa, boshqalari tormozlaydi. Polisaxaridlar va 
disaxaridlar ingichka ichakda deyarli so'rilmaydi. Ularning 
parchalanishi natijasida hosil bo`lgan va ovqat bilan qabul qilingan 
monosaxaridlar faol va sust tashilish mexanizmlari asosida 
so'riladi. Molekulyar massasi yaqin bo`lgan geksozalar so'rilish 
tezligi teng emas. Molekulasi kichikroq bo`lgan pentozalar
geksozalardan sekinroq so‗riladi. Bu maiumotlar ba‘zi 
monosaxaridlar faol tashiladi, boshqalarining so‘rilishi sust 
kechadi degan xulosaga olib keladi.
Qand faol so‘rilishi uchun uning tuzilishi ma‘lum ‘sharoitlarga 
javob berishi kerak: 1) — shaklga va ikkinchi uglerod atomida 
gidroksil guruxga ega bo`lishi; 2)olti a‘zoli pironoz xalqaga ega 
bo'lishi; 3) beshinchi uglerod atomi metil yoki boshqa radikalga 
ega bo`lishi kerak.
Bir vaqtning o‗zida so‘rilayotgan monosaxaridlar o'rtasida malum 
aloqadorlik bor. Glyukoza va galaktoza bir-birining so'rilishini 
toimozlaydi. Bu faol tashiladigan geksozalarning so'rilishiga sust 
tashiluvchi fruktoza va sorboza ta‘sir ko'rsatmaydi. Neytral yoglar 
parchalanishi natijasida hosil bo`lgan glitserin va kalta hamda o‘rta 
zanjirli yog‘ kislotalarning so‘rilishi uchun maxsus mexanizmlar 
kerak emas. Ulаr enterotsit membranasi orqali diffuziyalanib 
o‘tadi. Uzun zanjirda yog‘ kislotalar va xolesterinni so‘rilish ro‘y 
beradigan yuzaga (enterositlarning apikal membranasiga) aralash 
mitsellalar yetkazadi.
Aralash mitsellalar o‘t-safro mitsellalari asosida ularga uzun 
zanjirli yog` kistotalar, xolesterin va lizoletsitin so'rilishi natijasida 
hosil bo`ladi Aralash mitsella enterotsit membranasiga 
to‘qnashganida tarkibidagi yog‘ kislotasi maxsus tashuvchi oqsil 
molekulasi bilan birikadi va enterotsit ichiga o‘tkaziladi. Glyukoza 
va aminokislotalar so`rilishining natriy ioniga bog`liqligi yuqorida 
aytib; o'tilgan edi. Suv va ba‘zi anionlarning so'rilishi ham natriyga 

---

qaram. Natriy ionlari ingichka ichak bo‘shlig‘idan qonga 
enterotsitlar orqali va hujayralar oralig‘idagi kanallar bo‘ylab 
o'tishi mumkin. Bu kanallardan natriyning tashilishi sust 
konsentratsion gradient bo‘yicha yuzaga chiqadi.
Enterotsitlar orqali natriyning so'rilishi ancha murakkab ichak 
ximusidagi natriy avval bazal membrana orqali enterotsit ichiga 
o'tadi. Bu tashilish elektrokimyoviy gradient bo‘yicha sust bo`lishi 
mumkin. Bundan tashqari natriyning bir qismi glyukoza va 
aminokislotalar so'rilayotganda shu moddalar bilan hujayralarga 
kiradi Entsrotsitlardan natriy: lateral va bazal membranalar orqali 
to‘qima suyuqligiga chiqariladi. Bu jarayonni faol tashilish 
mexanizmi — kaliy-natriy nasosi bajaradi.
Xloming so‘rilishida ham faol va sust tashilish mexanizmlari 
ishtirok etadi.Ammo bu jarayon qaysi yo‘sinda kechmasin, natriy 
tashilishiga bog‘liq bo`ladi.
So`rilayotgan natriy, xlor ionlari suvni «ergashtirib» yuradi 
Ximusdan enterotsitga oigan natriy va xlor sitoplazmada osmotik 
bosimni oshiradi Osmotik bosimda paydo bo`lgan farq suvni 
hujayraga kiritadi, sitoplazmadan to'qima suyuqligiga o‗tgan 
ionlar ketidan suv yana osmos tufayli hujayradan tashqariga 
chiqadi va qon hamda limfaga qo'shiladi.