Fiziologiya 2-semestr oraliq nazorat javoblari javob tahlaganlar: zaydullaev bayrambay davolash 204-guruh

182. Нажаснинг ташкарига чикариш механизми; 
Defekatsiya - to'plangan moddalar to'g'ri ichak reseptorlarini 
qitiqlashi natijasida yo'gon ichakdan najasni chiqarib 
yuborilishidir. To'g'ri ichakda bosim 40-50 sm. suv ustunidan 
ortgandan so'ng odamda defekatsiya sodir qilish xohishi paydo 
bo'ladi. Bosim 20-30 suv ustuniga yetganda to'g'ri ichak to'lganligi 
hissi paydo bo'ladi. To'g'ri ichakning silliq muskullardan tashkil 
topgan - ichki va ko'ndalang targ'il muskullaridan iborat - tashqi 
sfinkterlari defekatsiyadan tashqari paytlarida tonik qisqargan 
holida bo‘ladi. Bu sfinkterlarni reflektor bo'shashi, ichakning 
perestaltik qisqarishi, orqa peshovni ko'taruvchi (m. Lavator ani 
)muskulning qisqarishi, to'g'ri ichakning halqasimon 

---

muskullarining qisqarishi - najasni to'g'ri ichakdan tashqariga 
chiqishini ta’minlaydi.
183. Оч колиш ва сувсираш механизми; 
Ochiqish qonda glyukoza yoki aminokislotalar, yohud yog‘ va 
yog‘ kislotalari miqdori kamayishiga bog‘li, degan glyukostatik, 
aminoatsidostatik va lipostatik nazariyalar bor. Ammo ularning 
birortasi ham odamning nima sababdan ochiqishini toia tushuntirib 
bera olmaydi.
So‘nggi yillarda olg‘a surilayotgan metabolik nazariya haqiqatga 
ancha yaqin. Bu nazariyaga ko‘ra Krebs halqasida hamma oziq 
moddalarning parchalanishi natijasida hosil bo`ladigan oraliq 
moddalarning qondagi miqdori ovqatlanish markazining 
qo'‘g'‘luvchanligini belgilaydi. Bu moddalardan tashqari, 
ovqatlanish markaziga hazm tizimining ba‘zi gormonlari (masalan, 
xoletsistokinin-pankreozimin) va bu tizim a‘zolaridagi 
retseptorlaridan markazga intiluvchi impulslarning ta‘siri katta.
Ovqat iste‘mol qilingandan so‘ng odam to‘yganini sezadi. To‘yish 
ovqatlanish jarayonida, iste‘mol qilingan oziq moddalar qonga 
so‘rilmasdanoq rivojlanadi. Bu birlamchi yoki sensor to‘yinishdir. 
Uning yuzaga chiqishi shartli va shartsiz reflektor yoi bilan ochlik 
markazining tormozlanishidan iborat. Ovqat hazm bo`lib, hazm 
mahsulotlari qonga so‘rila boshlagandan keyin sensor to‘yinish 
ikkilarnchi yoki chin to‘yinishga aylanadi.
Hayvonlarda ovqatda yetishmaydigan moddani izlab topib, yeyish 
qobiliyati bor. Organizm uchun zarur moddaga intilish o‘ziga xos 
ishtaha deyiladi. Odamda ham o‘zidga xos ishtaha borligi ba‘zi 
sharoitlarda yaxshi seziladi. Masalan, homilador ayolda 
vitaminlarga va kalsiyga ehtoyoj ortadi. Mevalarga va kalsiyga boy 
moddalarga (bosh qorong‘ilik) o‘ziga xos ishtahaning belgisi 
hisoblanadi. 
Tabiiy sharoitda turli shartli reflekslar so`lak ajrala boshlashiga 
sabab bo`ladi. Ovqatlanishda odat bo`lib qolgan vaqt va sharoit, 

---

taomlarnin hidi va boshqa omillarga hayot davomida shartli 
reflekslar hosil bo`ladi. Ular faqat so`lak bezlarini emas, boshqa 
bezlarni ham faol holatga soladi hamda hazm tizimini ovqatni 
qayta ishlashga tayyorlaydi. Shartli va shartsiz reflekslar so`lak 
bezlari faoliyatini tormozlaydi ham. Og‘riq, hayajonlanish, 
suvsirash so`lak ajralishini kamaytiradi.