«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим

ajratish va rang ko‘rish, imkoniyatini beradi.

5.0g‘riq (nositseptiv) retseptorlari og'riqni paydo qiluvchi ta‘sirotlarni qabul qiladi.

Bu sezgi organizmdagi retseptorlarning deyarli hammasiga o‘ta kuchli ta‘sir qilganda paydo boladi.

Ba‘zi retseptorlarda ta‘sirlovchi energiyasining nerv impulsiga aylanishi shu retseptor hujayra o‘simtasida sodir boladi. Bu birlamchi retseptor sensor neyronning periferiyadagi bir qismi — o'zgargan dendritidir. Aksoni esa markaziy nerv tizimiga o'tadi. Hid sezish, taktil va proprioreseptorlar birlamchi retseptorlarni tashkil qiladi.
Ikkilarnchi retseptor va sensor neyron o‘simtalari o'rtasida sinapslar joylashgan.
Retseptor hujayrada hosil bo`ladigan qo'zg'alish bu sinaps orqali sensor newonga o‘tkaziladi.
Demak, sensor neyromi tashqi ta‘sirot bevosita emas, maxsus retseptor hujayra orqali
qo‘zg‘atadi. Ta‘m sezuv, ko'ruv, eshituv, vetibulyar apparat retseptorlari ikkilarnchi
retseptorlarga kiradi.

Turli retseptorlar uchun stimullar yorug'lik, mexanik deformatsiya, kimyoviy moddalar, harorat o'zgarishi va elektr va magnit maydonlarining o'zgarishi bo'lishi mumkin. Retseptor hujayralarida (to'g'ridan-to'g'ri nerv uchlari bo'ladimi yoki maxsus hujayralar bo'ladimi) mos keladigan signal sezgir molekulalar-hujayrali retseptorlarning konformatsiyasini o'zgartiradi, bu esa membrana ion retseptorlari faoliyatining o'zgarishiga va hujayraning membrana potentsialining o'zgarishiga olib keladi. Agar qabul qiluvchi hujayra to'g'ridan-to'g'ri asab tugashi bo'lsa (birlamchi retseptorlar deb ataladigan) bo'lsa, unda odatda membrananing depolarizatsiyasi keyingi nerv impulsining paydo bo'lishi bilan sodir bo'ladi. Ikkilamchi retseptorlarning ixtisoslashgan retseptor hujayralari ham depolarizatsiyalanishi, ham giperpolarizatsiyasi mumkin. Ikkinchi holatda, membrana potentsialining o'zgarishi asab tugaydigan qismiga ta'sir qiluvchi inhibitiv vositachining sekretsiyasining pasayishiga va oxir-oqibat asab impulsining paydo bo'lishiga olib keladi. Ushbu mexanizm, xususan, retinaning sezgir elementlarida amalga oshiriladi.

Uyali retseptorlari molekulalari mexanik sezgir, termosensitiv va kimyoviy sezgir ion kanallari yoki ixtisoslashgan G-oqsillar (retinal hujayralardagi kabi) bo'lishi mumkin. Birinchi holda, kanallarning ochilishi membrana potentsialini to'g'ridan-to'g'ri o'zgartiradi (Pacini tanalarida mexanik sezgir kanallar); ikkinchi holda hujayralararo signal o'tkazuvchanlik reaktsiyalarining kaskadini keltirib chiqaradi, bu oxir- oqibat kanallarning ochilishiga va membranadagi potentsialning o'zgarishiga olib keladi.