G. A. Ergasheva Kichik yoshdagi bolalarni

Ключевые слова: познание, воображение, память, мышление, 
учебная деятельность, навыки межличностного общения, навыки 
самоуправления, словарный запас, письменная речь, независимое 
мышление, ценности личности, социально-эмоциональные навыки.

---

Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2021 йил №2)
ISSN 2181-1709 (P)
88
Education and innovative research 2021 y. №2
THE IMPORTANCE OF TEACHING YOUNG CHILDREN 
TO THINK FREELY IN THE FAMILY
G. A. Ergasheva,
Teacher of "Methods of preschool and primary education" of the 
Samarkand regional center for retraining and advanced training of public 
education.
Annotation: In this article, the author discusses the unique opportunities 
for the development of young children, raising a child in a family, the 
advantages of teaching him free expression, the child's vocabulary before and 
after school, written speech. think independently, freely, perceive objective 
existence and make the necessary decisions.
Key words: cognition, imagination, memory, thinking, learning activity, 
interpersonal skills, self-management skills, vocabulary, written speech, 
independent thinking, personality values, social and emotional skills.
Ma’lumki, insonning tafakkuri qanchalik mustaqil bo‘lsa, u shunchalik 
tashabbuskor bo‘ladi. Odamning fikrlashi qancha erkin bo‘lsa, u shuncha 
izlanuvchan, ijodkor bo‘ladi. Chegara va qolip ichidagi fikr ijodkorlik 
xususiyatiga ega bo‘lmaydi. Oilada kattalar, maktabda o‘qituvchilar 
shakllanib kelayotgan bola shaxsiga zug‘um o‘tkazishdan voz kechib, 
o‘quvchi yoshlarning ruhiy, aqliy, jismoniy imkoniyatlariga qarab ish tutishsa, 
bolada o‘z xatti-harakatini yo‘naltirish ehtiyoji va o‘zi tanlagan yo‘l uchun 
javobgarlik hissi paydo bo‘ladi. Demak, erkinlikka asoslangan mas’uliyat 
bolani o‘z fikri, qarashiga ega qiladi. Fikr kishisi hamisha o‘z qarashlarini 
asoslaydi, o‘rni kelganda himoya qiladi. Kerak bo‘lsa o‘z haqiqati uchun 
kurashadi. 
Yangi asrga kelib, butun jahon hamjamiyati kichik yoshdagi bolalar 
ta’limini rivojlantirishga katta e’tibor qaratdi. 
Oilada bolani erkin ruhda yashash, erkin fikrlashga o‘rgatishadimi? Shu 
haqda bir oz mulohaza yuritamiz. O’z jigarimizni, ustoz G’azzoliy tili bilan 
aytganda, biz- ning nomimizni va ruhimizni kelgusiga olib o‘tuvchi ushbu 
shaxsni odatda aksariyat ota-onalar o‘ziga bo‘ysundirishni, o‘zlari sezmagan 
holda ularni tobe qilib, tobe ruhda o‘stirayotganlarini bilmay qolishadi. 
Ularning qarash- larini, o‘zlari yashab o‘tgan, tajriba boyliklariga aylanib 
ketgan kechagi kun tajribasi doirasida tarbiyalayotganla- rini sezishmaydi. 
Bu bilan bolasining bugungi kun yangiliklari bo‘lmish, ertangi kunga kerak 
amaliy tajribalarni o‘zlashtirishlariga monelik qilib, chunki ularning o‘zlari 
kechagi kun amallari bilan odatlangan, ularning ertangi kunga tayyorgarligiga 

---

Образование и инновационные исследования (2021 год №2)
ISSN 2181-1717 (E)
89
http://interscience.uz
xalaqit berishadi. Ko‘pincha bolani kattalar va hatto o‘z tengqurlari, boshqalar 
oldi- da o‘z fikrini aytishga qo‘yishmaydi. Shaddod bo‘lma, hali yoshsan 
deyishadi. Bu bilan undagi yangilikka intilish tuyg‘usiga, ertangi kun orzusi 
zamirida qilinayotgan bugungi mustaqil harakatlariga beixtiyor qarshilik 
qilib qo‘yishadi.
Kichik maktab yoshidagi bolalarning asosiy faoliyati o‘qish hisoblanadi. 
Bolaning maktabga borishi uning psixologik rivojlanishi va shaxsining 
shakllanishidagi o‘rni nihoyatda katta. Bola o‘quv faoliyatida o‘qituvchi 
rahbarligida inson faoliyatining turli shakllari mazmunini o‘zlashtiradi va 
o‘rnatilgan axloqiy me’yorlar doirasida harakat qiladi. O’quv faoliyatida 
bola o‘z irodasini o‘quv maqsadlariga erishish uchun mashq qildiradi. O’quv 
faoliyati boladan nutq, diqqat, xotira, tasavvur va tafakkuri zarur darajada 
rivojlanishini talab etgan holda, bola shaxsi rivojlanishi uchun yangi 
sharoitlarni yaratadi. Birinchi bor maktabga kelgan bola o‘z atrofidagilar 
bilan psixologik jihatdan yangi ko‘nikma tizimiga o‘tadi. U hayotining 
tubdan o‘zgarganligi, unga yangi majburiyatlar, nafaqat har kuni maktabga 
borish, balki o‘quv faoliyati talablariga bo‘ysunish ham yuklatilganligini his 
eta boshlaydi.
Ota-onalar bilan olib borilgan amaliy ishlar mobaynida ularning bola 
tarbiyasiga qay darajada yondashayotganini bilish uchun «Odamning rasmini 
chizib bering», degan topshiriqni berildi. Ushbu topshiriqni bajartirganda, 
bola tarbiyasi yuzasidan bizga murojaat qilgan kishilarning aksariyati o‘z 
bolasi rasmini chizolmaydi va chizishmaydi. 
E’tiborga, mehrga muhtoj o‘sgan bolalarning ko‘pchiligi erkinlik 
ruhini emas, jizzakilikni o‘ziga yuqtirib katta bo‘ladilar, imkon topilgan 
paytida boshqalarga ozor beruvchi, qulay vaziyat yuzaga kelganida 
faqat o‘z manfaatini o‘ylovchi shaxslar bo‘lib yetishadilar. Ulardan katta 
vatanparvarlikni, boshqa inson, o‘zga bir kishining dardiga darmon bo‘lish 
kayfiyatini, ishtiyoqini kuzatish va kutish qiyin. Chunki jizzakilik va 
qattiqqo‘llik ta’sirida o‘sgan bolaning dili va diydasi qotib u ham o‘z davrida 
boshqalarga ozor beruvchiga aylanishini pedagogik tajriba tasdiqlasa ham 
biz buni hali hamon inkor qilib kelamiz va bolalarimizni qattiqqo‘llik ostida 
tarbiyalashni yaxshi deb tushunamiz. Nimagadir bu haqda yaxshigina tajribasi 
bor tarbiyachilar, ayniqsa o‘qituvchilar ham ko‘p gapirishadi. Ko‘pincha 
misol qilib maktablardagi qattiqqo‘l o‘qituvchilarni ko‘rsatishadi. Bu o‘rinda 
ular qattiqqo‘l qilib ko‘rsatgan o‘qituvchilar aslida qattiqqo‘l emas, bola 
nazariga turli shaxsiy, bilimi va boshqa sabablar bilan hurmatli bo‘lib singib 
ketgan shaxs ekanligini unutishadi. Qattiqqo‘llik va tartibga o‘rgatib o‘stirish 
esa boshqa boshqa tushunchalar ekanligi bizning ko‘pchilik mutaxassislarga 
ham uqtirib bo‘lmaydi.
Oila a’zolarining bola o‘quv faoliyati, yutuqlari bilan qiziqayotganligi, 

---