G. E. Karlibaeva, N. S. Matjanov fiZika ham astronomiya oqitiw metodikasi

Bekkemlew ushm sorawlar
100

---

19-§. OQIWSHILARDIN SABAQTAN TISQARI 
JUMISLARI HAM OLARDI SHOLKEMLESTIRIW DIN
A
h m i y e t i
, 
f i z i k a d a n
s a b a q t a n
t i s q a r i
JUMISLARDIN KORINISLERI, OTKERIW FORMALARI 
h
A
m
METODLARI
Fizika panin oqiwshilarga natiyjeli uyretiw waziypasm tek 
gana sabaq otiw processinde amelge asirip bolmaydi. Sabaqtan 
tisqan ahp banlatugm jumislar (dogerekler, seminarlar, kon- 
ferenciyalar) jardeminde joqandagi maqsetke erisiwge boladi. 
Fizikahq kesheler de sabaqtan tisqari jumislardm bir korinisi. Bul 
oqiwshilardi fizika panine qizigiwshihgm arttmwdin en natiyjeli 
usili bolip tabiladi. Fizikahq kesheler fizika iliminin rawajlam- 
wina ulken ules qosqan ilimpazdm turmisi ham ilimiy xizmeti 
yamasa qanday da bir fizikahq qubihsti uyreniwge bagishlangan 
boliwi mumkin. Tomende sabaqtan tisqan jumislardi sholkem­
lestiriw boymsha bir neshe misallardi keltiremiz:
KONFERENCIYA SABAGI
Konferenciya - bul majilis, belgiii taraw xizmetkerlerinin 
jiynalisi, demek, konferenciya sabagin joqanda berilgen amqlama 
tiykarmda korip shiqqan maqul. Bunday sabaqti fizika iliminin 
tariyxshilan, ilim - texnikamn jetiskenliklerin ameliyatta paydala­
mw mashqalalan menen shugillanatugm qanigelerdin, uliwma 
global mashqalalardi ham ekologiyaliq mashqalalardi sheshiw 
ustinde jumis ahp banp atirgan har qiyli taraw xizmetkerlerinin 
majilisi sipatmda sholkemlestiriw mumkin.
Konferenciyalarda ilimpazlar oz bayanatlan menen konfe­
renciya qatnasiwshilarm tanistinp shigadi, demek, bayanatlar -
sabagimizdm tiykan boladi. oqiwshim tohgi menen turmista kerek 
bolatugin narselerge toliq uyretiw mumkin emes, sonliqtan om oz 
betinshe izlenip bilimin arttinw ham algan bilimin amelde qol- 
lamwga liyretiw kerek. Bizlerdin pikirimizshe sabaqtm natiy- 
jeliligin arttinw ushm oqiwshilardm bilimin jetilistiriwde oz 
betinshe jumis islewin arttinwimiz kerek. Sonliqtan sabaqtm jane
101

---

bir ozgesheligi bayanatlardi oqiwshilar sabaqtan tisqari waqitlan 
tayarlaydi, sabaq waqtmda tek bayanatlarm oqiwshilarga oqip 
tanistiradi. Bunin ushm oqiwshilarga qosimsha adebiyatlar, 
internet saytlari ham jurnallar beriledi. Oqitiwshi konferenciya 
sabagin otkermesten bir neshe hapte burin oqiwshilarga konfe­
renciya temasm berip, onin maqseti menen tamstiradi. Demek, 
konferenciya sabagmin maqseti - otilgen oqiw materialhn keney- 
tiw ham terenlestiriw, adebiyatlardan alingan qosimsha magliw- 
matlar menen oqiwshilardi tamstinw. Konferenciya sabagin 
sholkemlestiriw boymsha bir misal korip oteyik.
Konferenciya temasi: «Geometriyaliq optika»
Konferenciyamizga kelgen har qiyh taraw xizmetkerlerin 
fizikamn «Geometriyaliq optika» bolimi birlestiredi. Xizmetkerler 
rolin oqiwshilar atqaradi. Har bir xizmetker ozin tamstmp, ozinin 
qanigeligi haqqmda qisqasha maghwmat berip, olardin tarawmda 
qollamlatugin optikaliq 
asbap-uskeneler haqqmda misallar 
keltiredi.
Konferenciya optika haqqindagi qisqasha oqitiwshimn kiris 
sozi menen baslanadi.
Birinshi bohp sozge tis shipakeri shigadi: «Mende tiykargi 
uskenelerdin biri bar - ol jinishke uzin uslagishqa omatilgan 
kishkene ayna. 01 magan tislerdi emlewde, tistin korinbeytugin 
bolimlerin koriwge mumkinshilik beredi». Somnda tis shipakeri 
oqiwshilarga bir jumbaq beredi:
Bir qarasan koresen,
Tazahqti bilesen. (Ayna).
Endigi soz okulist - shipakerge. Bul shipaker tablicada 
(yamasa kompyuterde Point Power dastiirinde islengen prezen- 
taciya arqali) kozdin duzilisi (suwretke karan), koriw nusqanlan, 
jaqinnan ham alistan koriw, sonin menen birge, bul nusqanlardi 
koz aynek ham kontakt linzalar arqali aldin aliw haqqmda aytadi.
102

---

Mu yizli perde 
Ren'li perde 
Qarashi'q 
Ko zdin' aldi 
11 
g i ' kemerasi'
Gawhar
S k lc ra
n w nerv
Setchatka 
Shiyshe ta'rizli 
dene
Belokli' qabi q
Jaqti'li'q 
ОЬУек‘ 
nuri
S e tc h a tk a
wret
K o 'z nervi
Ren'li perde 
Biz qanday 
ko'remiz?
Gawhar
Juwmagmda oqiwshilarga soraw beredi: «Kempir apammn koz 
ayneginin optikaliq kushi +1,5 dptr. Koz aynek kanday linzadan 
islengen? Bunday k6z aynekler kanday nusqanlarda qollamladi?»
Endi soz poliklinika lobarantina beriledi. Ol mikroskop ham 
omn islew principi haqqinda maghwmat beredi. Mikroskop 
jardeminde qanday analizler islenetugmligi ham omn ahmiyeti 
haqqinda qisqasha aytadi. Olda oqiwshilarga jumbaq beredi: 
Kishkene gana qarasha,
Turgan jeri tamasha,
Bir zamatta jer juzin,
Aladi sharlap qarasa. (Koz).
Bunnan keyin usi bansta astronom shigip, astronomiyamn 
tiykargi qurah bolgan teleskop ham omn islew principi haqqmda 
aytadi ham oqiwshilarga: «Teleskop kim tarepinen ham neshinshi 
jili oylap tabildi?» degen soraw beredi.
Onnan keyin sozge shiqqan asker ozinin askeriy binoklinin 
teatr binoklinen ayirmashiligi ham mumkinshilikleri haqqmda 
aytip beredi.
Aq sandigim ashildi,
Ishinen jipek shashildi. (Кйп).
Fotograf shigip fotoapparattin islew principi haqqmda aytadi 
ham oqiwshilarga bir jumbaq beredi:
Kishkene gana ozi,
Moymnda kozi,
Korse aymtpay sizdi,
Salar kelbetinizdi. (Fotoapparat).
Hazirgi zaman bilimlendiriw tarawimn tiykargi waziypasi 
bilimlendiriw tarawma har qiyli jana pedagogikaliq ham xabar
103

---

texnologiyalarin engiziwden ibarat ekenligin barligimiz bilemiz. 
Sonliqtan konferenciya sabagin otkeriwde jana xabar texnolo- 
giyalann paydalangan maqsetke muwapiq boladi. sonliqtan 
joqanda aytilgan sabagimizda har bir qanigenin shigiwinda 
komp'yuterden paydalanip prezentaciyalar islewimizge boladi.
OYIN SABAGI
Kopshilik jagdaylarda oym sabagi otilgen materiallardi 
takirarlaw ushm qollamladi. Oym sabagi oqiwshilardin soylew 
madeniyatin rawajlandiradi, 
oqiwshilarda 
biliwge 
umtiliw 
konlikpelerin, pange degen qizigiwshiliqti payda etiwge lilken 
jardem beredi. Hazirgi waqitta oym sabagimn turleri kop bolip, 
oqitiwshilar ozlerinin mumkinshiliklerine qaray otinp otkeredi. 
Oym sabagin otkeriw boymsha bir misal korip oteyik.
Tema: «Elektr qubilislari»
Sabaqtin uskeneleniwi
1. Kompyuter.
2. Proektor.
3. Elektr bolimine tiyisli bolgan asbap-uskeneler.
4. Korgizbeli plakatlar.
5. ilimpazlar portreti: ______________________ __________
&
&
£
Л
H
Shari
Andre Mari
Georg
Djems
Emiliy
Ogyusten
Amper
Vilgelm
Preskott
Xristiano-
Kulon
(1775-
Rixman
Djoul
vich Lenc
(1736-
1836)
( П И -
(1818-
(1804-
1806)
1753)
1889)
1865)
104

---