Геодинамика ва метаморфизм жараенлари reja I

Метаморфизм вазиятларини кўрсатувчи минераллар.
Юқорида кўрсатганимиздек, метаморфик реакцияларнинг барчаси қаттиқ ҳолатда, минералларнинг бир турдан иккинчи турга ўтиши билан содир бўлади. Бундай реакцияларнинг асосий хусусияти шундаки, уларнинг (минералларнинг) шакли ўзгарса ҳам, таркиби сақланиб қолади. (Масалан, графитни олмосга, кварцни коэситга ўтиши.)
Минералларнинг полиморф ўзгаришлари ва уларнинг ҳарорат ва босим билан боғлиқлиги ҳозирги вақтда анча батафсил ишлаб чиқилган (9.2- расм). Масалан 5Ю₂ нинг полиморф ўзгаришлари тридимит ва кристаболит учун унча катта бўлмаган босимда содир бўлади, аммо 20—30 кбар атрофида (70—100 км чуқурликда) кварц коэситга ўтади, ниҳоят босим 100 кбардан ошса (300 км атрофидаги чуқурлик) стишовитга ўтади. Ўз навбатида, бундай
т

адқиқотлар мантия ва литосферадаги жараёнларнинг илмий томондан асос-ланган моделларини яратиш имкони-ни беради.

Метаморфик жараёнларнинг чегараларини ҳарорат ва босим бўйича аниклаш. Ҳудудий метаморфик жара-ёнларнинг қуйи чегараси 350-40СС ни ташкил қилади. Буни биз метаморфик жинслар таркибида каолинит, цео-лит, диаспор каби минералларнинг учрамаслигига қараб билиб оламиз.
9.2- расм. Мннералларнинг қатгиқ фазадагн полиморф ўэгаришларн (В. С. Соболев, Н. Л. Добрецов, Н. В. Соболев).
Ч ўкинди жинслар вақт ўтиши би-лан юқорироқ ҳарорат ва босим мавжуд бўлган сат\га чўкиб боради. Бу ерда бўлган ўзгаришларни биз эпигенез номи билан атаймиз.
Тоғ жинсларининг эришидаги ҳаро-рат ҳудудий метаморфизмнинг энг юқори чегараси бўлиб ҳисобланади. Ушбу жараён адабиётларда анатексис ёки палингенез номи билан маълум. Агар эриш жараёнларида сув иштирок қилса, бу жараён 640"—750°С да ўтади (нордон жинслар учун). Базальтлар 850°-900°Сдан бошлаб эрийди. С0₂, Н₂, Т^_г каби флюид (учувчан) моддалар-нинг реакцияларда иштироки реакция ҳароратини 700—800°гача пасайтириши мумкин.
Ҳ
9.3- расм. Метаморфик мииералларнинг ҳар хил босим ва ҳароратда ҳоснл бўлнши 1 — 5 ер қобиғида метаморфизмнинг термик майдонлари (1 — паст ҳарорат, 2—4 — ўрта ҳарорат; 5 — юқори ва ўта юқори ҳарорат); 6 — слэблар ҳарорати; 7—8 — минераллар мувозанати чизиқлари; 9 — кўпчилик базальт жинсларнинг эклогитга айланиши; 0— 1! — анатексиснинг бошланиши (10 — нордон жинслар; 11 базальтлар учун).
озирги замон тажриба ва геофи-зик тадқиқотлар натижасига кўра, ли-тосфера, асосан, қаттиқ ҳолатда мав-жуд, шунинг учун ҳам юқоридаги реакциялар унинг бутун кесмаси бўйича ўтиши мумкин. Фақат суюқ магма ҳосил қиладиган оралиқ ўчоқлардагина бун-дай реакциялар ривожланмайди. Бу ўчоқлар атрофида асосан контакт мета-морфизм жараенлари бўлади.
Метаморфизм жараёнларининг термик майдонлари ўтмиш геодинамик вазиятлар ва шароитларни тиклаш учун катта аҳамиятга эга. Ҳозирги вақтда 18-16 кбар (65—55 км) чуқурлик учун анча яхши ўрганилган.
Метаморфик термик майдонлар ҳозирги вақтда жуда батафсил ишлаб чиқилган. Қуйидаги майдонлар аниқланган (9.3- расм).
I — биринчи майдон паст ҳарорат (400—450Х) билан боғлиқ майдон-
лардир. Бу ерда пирофиллит, мусковит ва лавсонит каби минераллар турғун.
II — ўрта ҳарорат майдони анда- лузит, калийли дала шпати ва оддий
роговая обманканингтурғунлиги билан белгиланади ва 550—650°С дан 800°—
850Х бўлган ҳароратни ўз ичига олади. III — юқори ва жуда юқори ҳароратлар (850"—1000°) базальтларнинг эриш чизиғи билан чегараланади.
Ушбу термик майдонларнинг кетма-кетлиги бутун Ер қобиғи учун мансуб.
Метаморфизмнинг босим майдонлари ҳам мавжуд. Уларни биринчи бўлиб У. Грубер-ман ажратган. Унинг фикрича, бу майдонларнинг вертикал тизими қуйидагилардан иборат.