Geog 1 (38-янги). p65

O‘rganish tarixi. Afrika materigi dastlab Liviya deb atalgan.
Olimlarning fikricha, Afrika so‘zi eramizdan avvalgi II asrdan
qo‘llanilgan. Olimlarning fikriga ko‘ra, materik nomi uning shi-
moli-g‘arbiy qismi (Tunis, Marokash yerlari)da yashagan qa-
dimgi berberlarning afarik qabilasi nomidan olingan.
Afrika sivilizatsiyaning beshigi hisoblanadi. Unda 3 — 4 mln
yil avval odamlar yashaganligi arxeolog olimlar tomonidan
aniqlangan. 6 000 yil avval Nil daryosi vodiysining hosildor
yerlarida ilk sivilizatsiya tarkib topgan.
Afrika tabiatini, aholisining urf-odatlarini, xo‘jaligini o‘rga-
nishda mashhur marokashlik sayyoh Ibn Battutaning alohida
o‘rni bor. U Afrikaning shimoliy va sharqiy sohillarini, Nil
havzasini (1325 — 1349- y.), Sahroyi Kabirning g‘arbiy qismini,
Niger daryosining yuqori oqimidan o‘rta oqimigacha o‘rgangan.
XV asr yevropaliklarning Afrikani o‘rganishida muhim bos-
qich bo‘lsa-da, unga qora kunlarni — qullar savdosini keltirdi.
1487- yilda Bartolomeu Diash Afrikaning janubidagi Yaxshi
Umid burniga qadar Atlantika okeani sohillarini o‘rgandi. 1497 —
1498- yillarda portugaliyalik Vasko da Gama Afrikani janubdan
aylanib o‘tib, 1498- yil 20- mayda Hindistonning Kalkutta (Kol-
kata) portiga yetib keldi. U yevropaliklar uchun Hindistonga
boradigan dengiz yo‘lini kashf etdi.
Afrikaning ichki qismi tabiatini o‘rganishda ingliz tadqi-
qotchisi D. Livingstonning xizmatlari katta bo‘ldi. U Kalaxari
cho‘lini, Zambezi daryosini, Kongo daryosining yuqori oqim-
larini, Nyasa, Tanganika ko‘llarini o‘rgandi. Zambezi daryosi-

---

45
dagi sharsharaga Viktoriya nomini berdi. Ingliz-Amerika ekspe-
ditsiyasining boshlig‘i G. M. Stenli (1817 — 1877- y.) Zanzibar
orolini, Viktoriya ko‘lini va Nil daryosining boshlanish irmog‘i
Kagera ekanligini aniqladi, Lualaba va Kongo daryolarini quyi
oqimiga qadar o‘rgandi.
Afrika tabiati va xalqlari hayotini rus olimlaridan V. V. Yunker,
Y. P. Kovalevskiy, A. A. Yeliseyev, N. I. Vavilovlar tekshirdilar.
N. I. Vavilov tashkil etgan ekspeditsiya (1926 — 1927- y.)
6 000 dan ortiq madaniy o‘simliklardan namuna oldi. U Efiopiya
qimmatli qattiq bug‘doy navining vatani ekanligini aniqladi.