Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

CHO‘KINDI TOG‘ JINSLARINI TASHKIL QILIB TURUVCHI
FRAKSIYALARNING (ZARRALARNING) KLASSIFIKATSYASI
(V. D. Lomtadzedan)
Fraksiyalar 
Fraksiyalarning 
o‘lchami, mm 
Fraksiyalar 
Fraksiyalarning 
o‘lchami, mm 
1. Silliqlangan va 
qirrali xarsangtoshlar: 
4. Qum zarralari: 
katta 
 800 
dag‘al 
2—1 
o‘rtacha kattalikda 
800—400 
yirik 
1—0,5 
mayda 
400—200 
o‘rtacha 
0,5—0,25 
2. Silliqlangan va 
qirrali shag‘allar: 
mayda 
0,25—0,1 
juda yirik 
200—100 
juda mayda 
0,1—0,05 
yirik 
100—60 
5. Chang zarralari: 
o‘rta 
60—40 
yirik 
0,05—0,01 
mayda 
40—20 
mayda 
0,01—0,002 
3. Silliqlangan va 
qirrali mayda 
shag‘allar: 
6. Gil zarralari: 
yirik 
20—10 
dag‘al 
0,002—0,001 
o‘rtacha 
10—4 
mayin 
 0,001 
mayda 
4—2 
E l a s h u suli. Bu usul uchun metalldan
yasalgan ikki xil elaklar yig‘masi (komplekti)
qo‘llaniladi. Birinchi xildagi elaklarning ko‘zla-
ri 200, 100, 60, 40, 20, 10 mm o‘lchamlarda
bo‘lib, shag‘allarni tashkil etuvchi fraksiyalar
miqdorini aniqlashda, ikkinchi elak yig‘masi
ko‘zlarining o‘lchami 10, 5, 2, 1, 0,5, 0,25,
0,1 mm (9.1-rasm) bo‘lib, qum jinslarini
hamda mayda shag‘allarni tashkil qiluvchi frak-
siyalar miqdorini aniqlashda ishlatiladi.
9.1-rasm. Cho‘kindi qum va qumli gil jinslarning granulo-
metrik tarkibini aniqlash maqsadida ishlatiladigan elaklar
komplekti. 1
 — elaklar komplektining ustki qopqog‘i; 2 —
elaklar komplektining tag — 0,1 mm dan mayda zarralar
yig‘iladigan qismi.

---

1 5 1
Shag‘allarning fraksion tarkibini aniqlash uchun o‘rganish maydon-
laridan miqdori 3—5 kg, ba’zan ularni tashkil etuvchi fraksiyalar o‘lcha-
mining kattaligi, yechilayotgan masalaning maqsadi va vazifalariga qarab
10—15 kg bo‘lgan namunalar laboratoriyaga keltirilib yaxshilab yuviladi
va havo haroratida quritilib, dastlabki og‘irligiga nisbatan qolgan og‘irligi
aniqlanadi. So‘ngra sinovga tayyorlangan ma’lum og‘irlikdagi ana shu
namuna ketma-ket o‘rnatilgan birinchi xildagi elaklar jamlamasiga
kiruvchi eng yuqorigi elakka solinadi va elash jarayoni amalga oshiriladi.
Natijada olingan namuna teshiklari o‘lchami 200, 100, 60, 40, 20, 10
mm bo‘lgan elaklar bo‘yincha ajraladi. Har bir elakda qolgan fraksiya-
lar miqdori (D, %) quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
1
100


f
g
g
D
bu yerda: g
f
— har bir elakda qolgan fraksiyalar og‘irligi, g;
g
1
— tadqiqot uchun olingan, havo haroratida quritilgan na-
munaning umumiy og‘irli, g.