Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

8.2. LABORATORIYA TADQIQOTLARI UCHUN
NAMUNA VA MONOLITLAR OLISH
Qazilmalardan namuna va monolitlar olish, o‘tqazilishi lozim bo‘lgan
laboratoriya tadqiqot ishlarining turiga qarab qatlamlarning har bir
metridan (ba’zan har yarim metrdan), ularning boshlanish va navbatdagi
qatlamga o‘tish chegaralaridan olinadi. Namuna va monolitlarning miq-
dori, hajmi tog‘ jinslari qatlamlarining qalinligiga, yotish holatiga, litolo-
gik o‘zgaruvchanligiga, qaysi injener-geologik guruhga mansubligiga
qarab maxsus ishlab chiqilgan uslubiy ko‘rsatmalar, standartlar asosida
amalga oshiriladi (8.1-jadval).
8.1-jadval
INJENER-GEOLOGIK VA GIDROGEOLOGIK TEKSHIRISHLAR
O‘TKAZILSHI JARAYONIDA TOG‘ JINS QATLAMLARIDAN LABORATORIYA
TADQIQOTLARI UCHUN OLINADIGAN NAMUNALARNING MIQDORI
(ko‘p yillik tajriba hamda mavjud manbalar me‘yoriy ma’lumotlar
asosida tuzilgan)
Gruntlarning tarkibi 
va fizik-mexanik 
xususiyatlari ko‘rsat-
kichlari 
Namuna miqdori g, hajmi 
sm
3
va uning holati
* 
Olingan natijalarni qo‘llash 
(ishlatish sohalari) 
1 
2 
3 
4 
I. Tarkibi 
1 
Granulometrik 
tarkibi 
Gilli va qumli jinslardan 
200—250 g, qumli 200—
600 g, mayda shag‘allardan 
600—3000 g, yirik 
shag‘allardan 5—50 kg 
Gruntlarni tasniflashda, filtrat-
siya koeffitsiyentini taxminiy 
hisoblashda; gruntlarni texnik 
suffoziyaga berilish darajasini 
aniqlashda va h.k. 
2 
Mineralogik 
tarkibi 
Hamma 
jinslardan, 
na-
muna holati 200—300 sm
3
Qoya va yarim qoya jinslarni 
nurashi jarayoniga berilishi xu-
susiyatlari, gilli jinslarni ko‘p-
chish, cho‘kish darajalarini 
baholashda va h.k. 
*
Bajarilayotgan tadqiqot ishlarining maqsad va vazifalariga qarab olinadigan monolit
va namunalar miqdori, hajmi o‘zgarishi mumkin.

---

1 4 5
Jadvalning davomi
1 
2 
3 
4 
3 
Kimyoviy tarkibi: 
A) umumiy 
Hamma jinslardan, namu-
na holatida, 200—300 sm
3
Jins hosil qiluvchi minerallarni 
kimyoviy tarkibini bilish, nu-
rash jarayoniga berilish, mus-
tahkamligini baholashda 
B) Tuzlarni miqdori va 
turlari 
Gilli va qumli jinslardan 
namuna holatida, 250—500 
sm
3
Suvda eruvchan tuzlarni, ular-
ning turlarini aniqlashda, kor-
roziya jarayoniga berilish dara-
jasini baholashda. 
II. Fizik, fizik-mexanik xossa va xususiyatlari 
4 
Tabiiy namligi 
Hamma jinslardan tabiiy 
namlikda, namuna yoki 
monolit holatda, 30—40; 
10½10½10sm 
Gruntlarning cho‘kish, surilish 
xususiyatlarini baholashda kon-
sistensi holatini aniqlashda, 
qo‘riq gruntlarni zichligini 
hisoblashda. 
5 
Mineral 
zarrachalar 
zichligi 
Hamma jinslardan, 
namuna holatida, 30—50g 
Gruntlarning g‘ovakligini, g‘o-
vaklik koeffitsiyentni, to‘la 
nam sig‘imini, g‘ovaklarning 
suv bilan to‘lganlik darajasini 
hisoblashdi, har xil injenerlik 
hisoblashlarda va h.k. 
6 Zichligi 
Hamma jinslardan, monolit 
holatida, 15½15½15sm 
Yuqori qatlamlarning pastki qat-
lamlarga bo‘lgan bosimini, 
quruq grunt zichligini aniqlash-
da, har xil injenerlik hisoblash-
larda va h.k. 
7 Plastikligi 
Gilli jinslardan, namuna 
holatida, 200—250 g 
Gruntlarni tasniflashda, konsis-
tensiya holatini va boshqa qator 
ko‘rsatkichlarini aniqlashda 
8 Gruntlarning 
surilishga bo‘lgan 
qarshiligi 
Gilli jinslardan, monolit 
holda, 20½20½20, 
25½25½25 sm kattalikda 
Imorat va inshootlarning poy-
devor mustahkamligini hisob-
lashda, yon bag‘irlarning mus-
tahkamligini hisoblashda va b. 
9 Gruntlarning bir 
o‘q bo‘ylab siqil-
gandagi vaqtincha-
lik qarshiligi 
Qoya va yarim qoya jinslar, 
monolit holatida — 1000 sm
3
Gruntlarning mustahkamligini 
baholashda 
10 Gruntlarning 
cho‘kuvchanligi 
Lyoss va lyossimon jinslar, 
monolit holatida, 25½25½25 
sm kattalikda 
Gruntlarning cho‘kuvchanligini 
aniqlashda, cho‘kuvchanlik qiy-
matini, hamda boshlang‘ich 
cho‘kuvchanlik bosimini aniq-
lashda 
11 Gruntlarning 
ko‘pchuvchanligi va 
kirishuvchanligi 
Gil, Lyoss va lyossimon 
jinslar, monolit 10½10½10 
sm kattalikda yoki 1000 sm
3
namuna holatda 
Guruntlarning ko‘pchuvchanligi-
ni, kirishuvchanlik qiymatini 
aniqlashda, ko‘pchish va kirishishi 
kuchini (bosimini) hisoblashda 
12 Organik moddalar 
miqdori 
Asosan gil jinslaridan, na-
muna holatida, 100—200 g 
Gruntlarni tasniflashda 
13 Gruntlarning 
sho‘rlanishi 
Gil jinslari (lyoss va 
lyossimon), namuna 
holatida, 500 g 
Gruntlarning sho‘rlanish dara-
jalarini va sho‘rlanish turlarini 
aniqlashda 
10—M.Sh. Shermatov

---

1 4 6
Jadvalning davomi
1 
2 
3 
4 
14 Siqiluvchanlik 
Lyoss va lyossimon jinslar, 
monolit, 20½20½20, 
25½25½25 sm kattalikida 
Imorat va inshootlar zaminini 
tashkil qiluvchi jinslarning mus-
tahkamlik qobiliyatini baho-
lashda 
15 Grunt qatlamidan 
suvning sizib o‘tish 
koeffitsiyenti, Kf 
Gil jinslari, monolit, 
20½20½20 sm, qum jinslari, 
500—1000 sm
3
hajmda 
Zaxlash jarayonidan saqlanish 
chora-tadbirlarini belgilashda 
16 Gruntlarning 
maksimal zichligi 
100 sm
3
dan kam emas 
Gruntlarni zichlanishi, siqilishga 
bo‘lgan mustahkamligini ba-
holashda 
17 Suffazion 
siqiluvchanlik 
Gil jinslar, monolit, 
10½10½10 sm kattalikda 
Inshootlar poydevorini tashkil 
etuvchi gruntlarni qo‘shimcha 
kuch ostida cho‘kishini aniq-
lashda 
18 Uch o‘q bo‘ylab 
siqilgandagi mus-
tahkamligi va 
deformatsiyalanishi 
Monolit, 20½20½20 sm 
kattalikda 
Inshootlar poydevorini tashkil 
etuvchi gruntlarni mustahkamlik 
qobiliyatini hisoblashda 
19 Cho‘zilishga 
bo‘lgan qarshiligi 
Qoya va yarimqoya jinslar, 
monolit (kern) holatida, 
20½20½20 yoki 50½70 mm 
diametrdi va 100—200 mm 
balandlikda 
Imorat va inshootlar poydevor-
larining mustahkamligini baho-
lashda 
20 Tabiiy qiyalik 
burchagini aniqlash 
Qum, qumli shag‘al jinslar, 
namuna holatida, 1000—
3000 sm
3
Kanallar, yo‘llar chekkalarini 
mustahkamligini baholashda 
21 Suvni o‘ziga yutish 
va singdirish 
xususiyatlarini 
aniqlash 
Qoya va yarim qoya jinslar, 
monolit (kern) holatida 
20½20½20 sm yoki 50—70 
mm diametrda va 100—200 
mm balandlikda 
Suv omborlari, kanallar asosini 
tashkil qiluvchi jinslarni suv 
ta’sirida mustahkamligini 
baholashda.