Гулистон давлат университети а. Бурханов, К. Рахматов минтақавий иқтисодиёт

Мавзуга оид қисқача хулосалар
1. Минтақанинг рақобатбардошлилиги тегишли минтақада иқтисодий ривожланиш даражаси ва аҳолининг турмуш даражасининг муҳим жиҳатидир. Шунинг учун минтақанинг рақобатбардошлигини ошириш давлат ва минтақавий даражада иқтисодий сиёсатнинг муҳим ва мураккаб вазифасидир.
2. Ҳозирги пайтда ушбу соҳадаги эмпирик тадқиқотларнинг барча ҳолатларига нисбатан «рақобатбардошлик» атамасининг умумэътироф этилган қатъий ва тезкор таърифи мавжуд эмас. Бу ушбу концепциянинг индивидуал ишлаб чиқарувчиларга ёки товарларга нисбатан шунингдек, айрим минтақаларга ҳам тааллуқли.
3. Шу билан бирга, қарор қабул қилувчиларни маълум манбалардан фойдаланишнинг янги имкониятларини излаш, шунингдек олдинги номаълум бўлган қиймат яратадиган манбаларни аниқлаш учун қарор қабул қилувчиларни рағбатлантириш принципи асосида рақобатдошликни кўриб чиқиш тавсия этилади. Бу тадбиркорлик субъектларига, шунингдек, ушбу ҳудудда институционал муҳитнинг сифатига боғлиқ бўлган қарор қабул қиладиган шахсларга нисбатан қўлланилади. Ушбу ёндашув «рақобат» ва «рақобатбардошлик» тушунчаларини бирлаштиришга асосланган.
4. Минтақанинг рақобатбардошлиги назарий таснифга боғлиқ бўлган кўплаб омилларга боғлиқ. Қарорларни қабул қилиш жараёни нуқтаи назаридан, энг муҳими, эндоген ва экзоген рақобатдош омиллар гуруҳларидир.
5. Амалий тадқиқотларда ҳар бирининг қиёсий афзалликлари ва камчиликларига эга бўлган кўрсаткичлар мажмуаси асосида рақобатбардошликни баҳолашнинг турли усуллари қўлланилади. Энг кенг тарқалган сифатида аниқланган таққослама афзалликлар коэффициенти, ишлаб чиқариш бирлигига тўғри келадиган меҳнат унумдорлиги ва меҳнат харажатлари каби кўрсаткичларни таъкидлаш керак. Рақобатбардошликни баҳолаш услубини танлаш мақсадга шунингдек мавжуд маълумотларга боғлиқ. Бундан ташқари, мавжуд маълумотлар ҳар доим ҳам муҳим эмаслигини ва муҳим маълумотлар ҳар доим ҳам мавжуд бўлмаслигини ёдда тутиш керак. Барча ҳолатлар учун бир хил рақобатбардошликни баҳолаш учун қўлланиладиган идеал усул аниқланмаган.
6. Тармоқ ва бозорда ишлаб чиқарувчиларнинг рақобатдошлигини ажратиб кўрсатиш керак. Агар бозорда ишлаб чиқарувчиларнинг рақобатбардошлиги маҳсулот таннархи даражасига бевосита боғлиқ бўлса, соҳа ичидаги рақобатбардошлик (турли хил ва ҳар доим ҳам осонгина бир-бирини алмаштириб бўлмайдиган товарларни ишлаб чиқариш) қўшимча омил - ишлаб чиқарувчининг қиёсий афзалликларини акс эттирган ихтисосликни танлашдир. Ўз навбатида, минтақанинг рақобатбардошлиги ишлаб чиқаришнинг институционал шароитларини таннарх ва ихтисослашув омили билан бирга киритишни назарда тутади, бу эса ишлаб чиқарувчиларнинг харажатларини нафақат табиий қиёсий устунликлар ёки афзалликлар туфайли, балки давлат томонидан ўрнатилган (ҳукумат ва минтақавий даражада) мажбурий талабларга риоя қилиш билан боғлиқ харажатлар фарқлари туфайли фарқланишига олиб келиши керак.