Guliston davlat universiteti kasbiy pedagogika fandan

Pedagogik talab
O‘quvchilarga talab bevosita va bilvosita shaklda quyilishi mumkin. Bevosita talablar buyruq, 
ko‘rsatma, yo‘l-yo‘riqdir. Ular jamoa endi tarkib topayotgan paytda guruh bilan ishlashning 
dastlabki bosqichi uchun xosdir. Bilvosita talablar-iltimos, maslahat, shama qilish va hokazolar 
o‘quvchilarda muayyan darajada shakllangan e’tiqod, motivlar, to‘g‘ri xulq - atvor, odamlar 
bo‘lishini taqozo etadi. Talablarning bilvosita shakli ko‘pincha bevosita talablardan samaraliroq 
bo‘ladi. 
Jamoatchilik fikri 
Jamoaning baholari, mulohazalari, irodasini birlashtiruvchi jamoatchilik fikri mohir pedagog 
qo‘lida katta tarbiyaviy samara beradigan faol va ta’sirchan kuchdir. O‘quvchilarning 
yig‘ilishlardagi nutqlari, mavjud kamchiliklar xususida aytilgan tanqidiy mulohazalar, devoriy 
gazetadagi maqolalar, o‘quvchilar o‘z-o‘zini boshqarish organlarining qarorlari, jamoatchilikning 
ma’qullashi yoki qoralashi, jamoa talabi va hokozolar jamoatchilik fikri ifodasining shaklidir. 
Rivojlangan jamoada jamoatchilik fikrining roli hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin. Shu 
bilan birga jamoatchilik fikri stixiyali tarzda shakllanmaydi. U o‘qituvchi va boshqa pedagoglar 
tomonidan guruhdagi tarbiya jarayonining boshqarilishi qanday bo‘lishiga bog‘liq.
24-Mavzu: Kasb-hunar ta’limi natijalarini nazorat qilish metodlari va baholash 
mezonlari. 
Reja: 
1. Ta’lim tarbiya jarayoni nazorat qilish. 
2. Kasb-hunar ta’limi natijalarini nazorat qilish individual o‘ziga xos xususiyatlari 
va baholash mezonlari. 
1. Ta’lim tarbiya jarayoni nazorat qilish. 
Nazorat keng ma’noda nimanidir tekshirishni anglatadi. Shu nuqtai nazardan olib 
qaraganda u ta’lim-tarbiya ishida ishtirokchilar orasida teskari aloqani ta’minlovchi omil sifatida 
namoyon bo‘ladi. Shuningdek, u bir vaqtning o‘zida o‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyati 
bo‘yicha tashqi va ichki nazorat qilishni ham ta’minlaydi. 
Ta’lim-tarbiya ishida teskari aloqa bu jarayonga kerakli vaqtda o‘zgartirishlar kiritish, 
uning mazmuni, metodlari, tashkil etish shakllarini takomillashtirish, o‘quvchilarning o‘quv-
bilish faoliyatlarini boshqarish va unga rahbarlik qilish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. 
Nazorat ta’lim-tarbiya jarayonining asosiy tarkibiy qismi bo‘lib, dasturiy materialni 
o‘rganish ma’no va mohiyatini tushunish, mustahkamlash, qo‘llash, ya’ni shakllantirish bilan 
bevosita bog‘liq. 
Nazoratning rejali ravishda amalga oshirilishi o‘qituvchiga ma’lum bir paytda o‘quvchilar 
tomonidan o‘zlashtirilgan bilimlarni tizimlashtirish, muvaffaqiyatga erishish va yo‘l qo‘yilgan 
kamchiliklarni o‘z vaqtida bartaraf etishga imkon beradi. O‘quvchilarning o‘quv-bilish 
faoliyatlari natijasini obyektiv tahlil qilish o‘qituvchi va ta’lim muassasalari rahbarlariga ta’lim-

---

105 
tarbiya ishlarining holatini aniqlashga va takomillashtirish uchun zarur chora-tadbirlar ko‘rishga 
asos bo‘lib xizmat qiladi. 
O‘qituvchilar tomonidan o‘tkazilgan mashg‘ulotlar va o‘quvchilarning o‘z-o‘zini nazorat 
qilishining uyg‘un holda olib borilishi har bir o‘quvchiga o‘zi erishgan yutuqni ko‘rib, 
mohiyatini anglashga, yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarini bartaraf etish chora-tadbirlarini ko‘rishga 
imkon beradi. 
O‘quvchilarni o‘z ustida muntazam ravishda ishlash, ijobiy shaxsiy fazilatlarni 
takomillashtirish, jamoaviy ishlash kabilarga o‘rgatadi. Nazoratning barcha funksiyalaridan 
majmuaviy foydalanishdan maqsad ta’lim-tarbiyaviy ishlarning sifati va samaradorligini 
oshirishga erishishdir. Ta’lim-tarbiya jarayoni natijalarini nazorat qilishga qo‘yilgan pedagogik 
talablar sirasiga quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 
1 .Nazoratning individual xarakterga egaligi, har bir o‘quvchi ishini nazorat qilishni 
ko‘zda tutib, boshqa o‘quvchi yoki guruh o‘quvchilarining umumiy natijasi bilan aralashtirib 
yubormaslik yoki aksincha; 
2. Nazorat o‘tkazilishining muntazamliligi, uning o‘quvchilarning boshqa o‘quv-bilish 
faoliyati bilan uyg‘unligi; 
3 .Nazoratning turli shakllaridan unumli foydalanib, uning ta’limiy, tarbiyaviy, 
rivojlantiruvchi funksiyalarini ta’minlash, nazoratni o‘tkazishga o‘quvchilar qiziqishini oshirish; 
4 .Nazoratning har tomonlamaligiga erishish; 
5 .Nazoratning obyektiv bo‘lishi. O‘qituvchining noo‘rin, subyektiv, xato baholovchi 
xulosalari va hukmlariga yo‘l qo‘ymaslik; 
6. O‘quv predmeti va bilimlarning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olishni nazarda 
tutuvchi tabaqalashtirilgan yondoshuvga amal qilish; 
7 .Barcha o‘qituvchilar talablarining uyg‘unligi kabilar. 
Yuqorida zikr etilgan talablarga amal qilish nazorat ishonchliligini oshiradi, ta’lim-
tarbiya ishidagi o‘qituvchi funksiyalarini to‘liq va to‘g‘ri bajarilishiga imkon beradi. 
Nazoratning mazmuni, turlari va amalga joriy etish metodlari: 
Nazoratning mazmuni, didaktik vazifalari, o‘quv predmetlarining o‘ziga xos 
xususiyatlari, ta’lim bosqichi, o‘quvchilarning tayyorgarlik va rivojlanganlik darajasi kabi 
omillarga ko‘ra aniqlanadi. Eng muhimi nazoratda o‘quvchilar o‘qituvchidan yoki boshqa 
manbalardan o‘zlashtirganlarini to‘lig‘icha qaytarib berishni maqsad qilib olmasligi zarur. 
Ta’lim-tarbiya jarayonida majmuaviy nazorat qilish muhim ahamiyatga ega, chunki u dinamik 
o‘zgarish, maxsus hamda shaxsiy fazilatlarning shakllanishini, onglilik va faollik, o‘qib-
o‘rganishga qiziqishni uyg‘otishi, ijodiy qobiliyatlarni shakllantirishi zarur. 
Respublikamiz ta’lim muassasalari amaliyotida nazoratning joriy, oraliq (davriy) va 
yakuniy turlaridan ko‘proq foydalaniladi. 
Joriy nazorat - o‘qituvchi tomonidan asosan har bir mashg‘ulot (dars)da o‘quvchining har 
kunlik ishini nazorat qilish uchun amalga oshiriladi. Bunday nazoratdan oldin o‘qituvchi avval 
o‘tilgan materialni o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilganligi bilan tanish bo‘lishi zarur. Buning 
uchun o‘quvchilarning yozma ishlari, jurnaldagi qaydlarni o‘qituvchi mukammal o‘rganishi zarur 
bo‘ladi. Joriy nazorat muntazam ravishda yaxlit guruh va har bir o‘quvchining ishini kuzatish 
yo‘li bilan darsning barcha bosqichlarida, ya’ni yangi materialni o‘rganish, mustahkamlash va
qo‘llash bosqichlarida amalga oshirilishi mumkin. Bunday ko‘rinishdagi nazorat o‘quvchilar 
tomonidan muntazam ravishda mustaqil ishlarni bajarishga bo‘lgan intilishini oshirishga, sinf 
xonasidagi va uy ishlarini bajarishga, o‘qib-o‘rganishga qiziqishni oshirish, bajarilgan ishga 
nisbatan javobgarlik his-tuyg‘ularini kuchaytirishda katta ahamiyatga ega. 
Oraliq nazorat - odatda ma’lum mantiqiy tugallangan bo‘lim, bob yoki o‘quv yarim yilligi 
va yilning tugatilishi bilan o‘tkaziladi. Bunday nazorat orqali nisbatan katta hajmdagi o‘quv 
materialini o‘zlashtirish bo‘yicha o‘quv-bilish faoliyatining natijalari tekshiriladi. 
Yakuniy nazorat - o‘quv yilining oxirida, shuningdek, o‘quv kursi o‘rganilib 
bo‘lingandan so‘ng joriy va oraliq nazorat natijalarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. 
Nazorat metodlari: bu ma’lum usullar yordamida o‘quvchilarning o‘quv – bilish faoliyati 
va o‘qituvchining pedagogik faoliyati natijalarini aniqlash yo‘llari majmuasidir. 

---

106 
Amaliyotda kuzatish bilan birga og‘zaki va amaliy nazorat metodlari keng ko‘lamda 
qo‘llaniladi. Shuningdek, sinov hamda imtihon ko‘rinishlari ham mavjud.
Og‘zaki nazorat qilish metodlariga: o‘quvchilarni so‘rash, texnologik xaritalar, chizmalar 
(texnik yoki texnologik) hujjatlarni o‘qish kabilarni kiritish mumkin. Beriladigan og‘zaki 
savollarni shakllantirishda o‘quvchining javobi tahlil, sintez, isbotlash, qiyoslash va solishtirish, 
kabi mantiqiy fikrlash yo‘llari haqida tugallangan natijani ko‘rsatishi zarur. 
Yozma nazorat metodlari: o‘zining vaqtni iqtisod qilishi bilan ahamiyatlidir.Bunda 
o‘quvchilarning mustaqillik darajasi yuqori bo‘lib, bir yo‘la butun guruhning tayyorgarlik 
darajasini aniqlashga erishiladi.. 
Kasbiy tayyorgarlik darajasini oshirishning asosiy omillaridan biri ta’lim-tarbiya 
jarayonini takomillashtirish hisoblanadi. Ana shu maqsadda O‘MKHT Markazi buyurtmasiga 
binoan maxsus ijodiy guruh “O‘quvchilar bilim, ko‘nikma va malakasini baholash mezonlari” 
ishlab chiqilishi shart. Bunday talablarning qo‘llanishi o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va 
malakalariga yagona talablarni ta’minlaydi, imkon qadar yuqori va ilmiy saviyada maxsus fanlar 
va ishlab chiqarish ta’limini o‘rganishga ta’sir ko‘rsatadi, bu jarayon ishtirokchilarida 
javobgarlik his-tuyg‘ularini uyg‘otadi, mehnat natijasini baholashda rasmiyatchilikni bartaraf 
etadi. 
2. Tavsiya xarakteriga ega bo‘lgan foydalanishda har bir o‘quvchining individual