Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

motivatsiya 
–
bu individni faollikka undovchi hamda uning yo‘nalishini belgilovchi motivlar 
majmuasidir. Boshqacha qilib aytganda, motivatsiya – inson xulq-atvori, uning 
bog‘lanishi, yo‘nalishi va faolligini tushuntirib beruvchi psixologik sabablar 
majmuini bildiradi. “Motivatsiya” tushunchasi “motiv” tuushnchasidan kengroq 
ma’no va mazmunga ega.
Motiv
– lotincha “movere” – harakatga keltirmoq, turtki bermoq ma’nosini 
anglatib, u asosan uch xil mazmunni anglatadi:
✓ 
sub’ektning muayyan ehtiyojlarini qondirish bilan bog‘liq faoliyatga 
undash;
✓ 
faoliyatning predmetiga aloqador faollikning yo‘nalishini belgilovchi 
kuch;
✓ 
shaxs tomonidan biror xatti-harakat yoki xulq-atvorning tanlanishiga 
aloqador anglangan sabab.
Demak, motiv – bu undov, yo‘naltiruvchi kuch va sabab tariqasida shaxsning 
ongli hamda ongsiz faolligi, faoliyatini belgilovchi psixologik tushuncha. Har 
qanday harakat, xulq, fikrlash muayyan mezonlarga, motivlarga ega bo‘ladi.
27
Psixologiya. Uchebnik. / Pod. red. A.A. Krilov. – M.: “PROSPEKT”, 1998. C. 431.

---

67
Turli motivlarning xulq-atvor bilan bogʻliq boʻlib, ma’lum bir holatlarni 
oldindan aytish mumkin. Masalan, maqsadli motivatsiyasi yuqori boʻlgan 
talabalar yuqoriroq ball olishlari kuzatiladi. Shuningdek, ichki motivatsiyasi 
yuqori talabalar tashqi motivatsiyali talabalardan koʻra akademik jihatdan 
yaxshiroq natijalarni qoʻlga kiritishi mumkin. Ta’lim olish strategiyalari turli 
guruh talabalarida turlicha boʻlishini inobatga olgan holda aytish joizki, ichki 
motivatsiyalangan talabalar tashqi motivatsiyaga ega talabalarga nisbatan 
taqdim etilayotgan oʻqish materiallarini chuqurroq oʻzlashtirishlari kuzatiladi. 
Shu jumladan, aniq ma’lumotlar yetarli boʻlmasada, ichki motivatsiyasiga ega 
talabalar baholanish tizimiga tanqidiyroq yondashishlari ham tayin boʻladi.  
Motivlar va xulq-atvor oʻrtasidagi bogʻliqlikning bir yaqqol dalili talabalarning 
ta’lim olishlaridagi turlicha yondashuvlarni tadqiq qilish orqali koʻriladi. 
Hozirgi kunga kelib oliy ta’lim sohasida amalga oshirilgan izlanishlarning koʻp 
qismi inventar oʻrganish yondashuvlarini qoʻllashga tegishli boʻlib qolmoqda 
(Entwistle va Ramsden, 1983). Ushbu izlanishning asosiy jihati ta’limda chuqur 
va yuzaki yondashuv oʻrtasidagi farq bilan bogʻliq boʻlgan. Chuqur ilm olish 
yondashuvi oʻqish materiallarini nazariy jihatdan tushunish hamda mavjud bilim 
bilan solishtirish mulohazasini yuritadi. Yuzaki yondashuvda esa, olingan bilim 
va malakani boshqa konteksda qoʻllash orqali materiallarni davomli tarzda 
oʻrganishni kasb etadi. Har bir mazkur yondashub motivatisiya turkumlari bilan 
bogʻlangan, ya’ni chuqur ilm olish ichki motivatisyaga hamda yuzaki yondashuv 
tashqi motivatisyaga yaqinlashtirib olinadi.
28
  
Hatti-harakat yoki faoliyat motivlari hamisha ham anglanvermaydi, ular 
anglangan va anglanmagan bo‘ladi. Maqsadlarimiz, qiziqishlarimiz, maslak yoki 
e’tiqodimiz tufayli bir ishni amalga oshirayotgan bo‘lsak, ularni