H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

 
7.5. Aralash iqtisodiyot va uning o‘lchamlari. 
So‘nggi ikki asr sarhadlarida paydo bo‘lgan va keyinchalik keng yoyilgan 
aralash iqtisodiyot g‘oyalari ijtimoiy-iqtisodiy hayotda ro‘y bergan, ayniqsa, 
urushdan keyingi davrda kuchaygan o‘zgarishlarni aks ettirar edi. Bu 
o‘zgarishlar bozor va iqtisodiyotning davlat boshqaruvi, xususiy tadbirkorlik 
va 
ijtimoiylashtirish 
jarayonining 
o‘zaro 
hamkorlik 
shakllari 
murakkablashganida, 
shuningdek, 
ijtimoiy 
tizimlar 
tarkibiga 
industrlashtirishdan keyingi (iqtisodiyotdan keyingi) asoslar tobora sezilarli 
darajada kirib borishida namoyon bo‘ldi.
«Aralash iqtisodiyot» atamasi faqat bir talqinga ega emas. Uning dastlabki 
va nisbatan keng yoyilgan talqini iqtisodiyotning turli (xususiy va davlat) 
sektorlari chatishishiga va mulkchilikning turli-tuman shakllariga urg‘u beradi. 
Keynsianschilikdan turtki olgan ikkinchi nuqtai nazar bozor (bozor 
mexanizmi) va davlat boshqaruvi chatishishi muammosini oldingi o‘ringa 
qo‘yadi. Turli-tuman ijtimoiy isloh qiluvchi oqimlar ta’siri paydo bo‘lgan 

---

165 
uchinchi nuqtai nazar – kapital (xususiy tadbirkorlik) va ijtimoiy masalada 
(jamiyat 
ijtimoiy 
kafolatlarining 
chatishishga 
asoslanadi. 
Nihoyat, 
sivilizatsiyalashgan yondashuvdan kelib chiquvchi yana bir nuqtai nazar 
e’tiborni hozirgi zamon jamiyatning tarkibiy tuzilishidagi iqtisodiy va 
noiqtisodiy asoslarga qaratadi. 
Aralash iqtisodiyotning yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan talqinlari hozirgi 
sharoitlarda bir-biriga zid kelmaydi: ular rivojlangan iqtisodiyotning hozirgi 
shakllari vujudga kelishining turli yo‘llari mavjudligini aks ettiradi, xolos. 
Aralash iqtisodiyot aytib o‘tilgan o‘lchamlarning bir vaqtdagi chatishishini, 
ya’ni iqtisodiyot xususiy davlat sektorlarining, bozor va davlat boshqaruvining 
kapitalistik tamoyillari hayotni ijtimoiylashtirishning, iqtisodiy va noiqtisodiy 
asoslarining qatishishini o‘zida aks ettiradi.
Aralash iqtisodiyot ulchamlari nisbiy mustaqillikka ega. Ammo turli 
mamlakatlarning sharoitlarida u yoki bu o‘lcham, yoxud o‘lchamlar 
guruhlaridan biri ustuvorlik qilishi mumkin. 
Iqtisodiyotning aralash ekanligi uning tarkibida faqat turli-tuman tarkibiy 
elementlar mavjudligini emas, real iqtisodiyotda ular chatishuvining muayyan 
shakllari paydo bo‘lishini ham tavsiflaydi. Bunga xususiy-davlat aksiyadorlik 
korxonalari, davlat organlarining xususiy firmalar bilan shartnoma bitimlari, 
ijtimoiy sherikchilik va hokazolar misol bo‘la oladi. 
Bugungi kuna aralash iqtisodiyot hozirgi zamon rivojlangan jamiyatining 
maqbul shakli sifatida namoyon bo‘luvchi yaxlit tizim hisoblanadi. Uni tashkil 
etuvchi elementlar bozorning davlat boshqaruvi, xususiy xo‘jalik 
tashabbuslarining ijtimoiy kafolatlar bilan to‘ldirilishini, shuningdek, 
jamiyatning iqtisodiy tuzilishiga industrlashtirishdan keyingi bosqich asoslari 
kiritilishini ob’ektiv talab qiladigan ishlab chiqarish kuchlari darajasiga va 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning tamoyillariga tayanadi. Aralash iqtisodiyot 
birikma emas, vaholanki, tashkil etuvchi elemitlari darajasiga ko‘ra «sof» 
tizimlardan keyingi o‘rinlarda turadi, u aralash iqtisodiy munosabatlarning 
yig‘indisi bo‘lish bilan bir qatorda, o‘zaro bog‘liq tarkibiy elementlar tizimi 
sifatida amalga oshadi.