H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

Xususiylashtirish uchun zarur shart-sharoitlar 
Xususiylashtirishni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun tegishli shart-
sharoitlar mavjud bo‘lishi lozimligini hisobga olish kerak. Davlat nomidan 
mulkni idora etish huquqiga ega bo‘lgan sub’ektlar mavjudligini eng birinchi 
qulay sharoit, deb hisoblash mumkin. Odatda, qonun chiqaruvchi hokimiyat 
nazorati ostida bo‘lgan xolding korporatsiyalari ana shunday sub’ektlar 
hisoblanadi, xususiylashtirish bilan bog‘liq jamiki tadbirlar majmuini amalga 
oshirish ularga topshiriladi. 

---

190 
Rossiyada bu xildagi tuzilmalar yo‘q edi, shu sababli, mazkur jarayonni 
boshqarish davlat ma’muriy tuzilmasi – Rossiya Federatsiyasining Davlat 
mulk qo‘mitasi zimmasiga yuklandi. Xususiylashtirish jarayonining barcha 
darajalarida rasmiyatchilik, buyruqbozlik, ma’muriyatchilik namoyon 
bo‘lishining boisi ham shundan.
Asosiy muammo va kulfat shunda ediki, har qanday ma’muriy organ kabi 
(boshqa narsani kutish ham qiyin) qo‘mita ham topshiriqni qisqa muddatlarda 
«muvaffaqiyatli» bajarish, yo‘qotishlar, zarar va salbiy oqibatlarga qaramay, 
iloji boricha ko‘proq narsani xususiylashtirish uchun hamma narsani 
qilmoqda.
Xususiylashtirish ijobiy iqtisodiy natijalarga erishish vositasi emas, 
birdan-bir maqsad bo‘lib qolgani ham ana shulardan kelib chiqadi.
Xususiylashtirishni muvaffaqiyatli amalga oshirishning boshqa sharti 
rivojlangan 
infratuzilmaning, 
qimmatli 
qog‘ozlar erkin harakatini 
ta’minlovchi tijorat banklari, xolding kompaniyalari, investitsiya fondlari, 
fond birjalarining mavjudligi hisoblanadi. Aslini olganda, ana shu tuzilmalar 
endigina tashkil topmoqda, xo‘jalik sub’ektlarining qimmatli qog‘ozlar 
bozoridagi o‘zaro munosabatlari butun mexanizmini sozlash uchun ancha-
muncha vaqt kerak bo‘ladi. 
Moliya bozorlarining yetarli hajmi mavjudligini navbatdagi sharoitlar 
qatoriga kiritsa bo‘ladi. Boshqacha qilib aytganda, aholining yetarli darajada 
jamg‘armalari va tadbirkorlarning erkin kapitali zarur. Aynan shu shart-
sharoitlar hukumat ishonchi bilan birgalikda G’arb mamlakatlarida 
xususiylashtirishning muvaffaqiyatini ta’minlamoqda. 
Rossiyada esa, shart-sharoitlar mutlaqo boshqacha, xususiylashtirilishi 
kerak bo‘lgan davlat mulkining ko‘lami ham mutlaqo o‘zgacha. Oborotga 
xususiylashtirish cheklarining joriy etilishi va ularning bepul tarqatilishining 
boisi ham shu. Vaholanki, bepullik juda oz darajada Rossiya voqeligining 
ijtimoiy-ruhiy omillari bilan izohlanadi. Aholi butun davlat mulki – butun 
millatning boyligi ana shu millatning qo‘li bilan yaratilgan, deb hisoblaydi, bu 
juda to‘g‘ri. Bunday vaziyatda biz taklif qilinadigan davlat mulki kutilayotgan 
talab doirasidan chiqmasligi lozim, degan talabning bajarilishiga umid qilamiz 
xolos, zero, xususiylashtirishdan xazinaga eng ko‘p mablag‘ning tushishi ham 
shu shart bilan bog‘liq. 
Oldindan ishlab chiqilgan xususiylashtirish dasturi ham muhim 
ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin edi, unda bo‘lajak mulkdorlar – ayrim 
ijtimoiy guruhlar qo‘lga kiritish mumkin bo‘lgan davlat mulkining ma’lum 
yo‘l qo‘yilgan chegaralari ko‘rsatilardi. Gap korxonalarning xodimlari, 
mamlakatimiz tadbirkorlari, chet ellik jismoniy va huquqiy shaxslar, yirik 

---

191 
moliya institutlari haqida bormoqda. Aslida manfaatlarning nisbatan maqbul 
balansini belgilash lozim edi. Nihoyat, hokimiyatning mahalliy organlari 
tomonidan ishlab chiqilgan milliy xususiylashtirish dasturlariga g‘ov 
qo‘yilishining oldini olish uchun hokimiyatning markaziy va mahalliy 
organlari o‘rtasidagi vakolatlar taqsimotida muvozanat o‘rnatish zarurligini 
ajratib ko‘rsatish kerak.