H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

Xususiylashtirishning G’arbga va O‘zbekistonga xos xususiyatlari 
Bizning iqtisodiy adabiyotlarimizda ko‘pgina xususiylashtirish borasidagi 
G’arb mamlakatlari tajribasi targ‘ib qilinadi, ammo bu tajribani bizning 
zaminimizga ko‘chirish ma’qul yoki noma’qul emasligi hisobga olinmaydi. 
Gapning indallosini aytganda, G’arbdagi va O‘zbekistondagi davlat mulkining 
institut tarzidagi tavsiflari bir xil emas. Yevropada va AQShda 
xususiylashtirish ancha ilgari tarkib topgan bozor sharoitlarida amalga oshirib 
kelingan va amalga oshirilmoqda, u qo‘shimcha kapital va mehnat ulushlarini 
nisbatan yengil o‘zlashtirishga tayyor. Sababi G’arb mamlakatlarining 
aksariyatida xususiylashtirish jarayoniga boshlang‘ich turtki berish uchun 

---

189 
hokimiyatning markaziy va mahalliy organlari darajasida turkum qonun 
hujjatlari qabul qilinishining o‘zi yetarli bo‘lgan. 
O‘zbekistonga yuqoridan turib keng ko‘lamli xususiylashtirishni 
tiqishtirish mamlakat iqtisodiyotining ahvolini yanada og‘irlashtirishi 
mumkin. Birorta ham huquqiy hujjat, u naqadar progressiv bo‘lmasin, 
kapitallar, mehnat va resurslar bozorini qisqa vaqtda shakllantirishga qodir 
emas.
Siyosiy hokimiyatning qarori biln rasmiylashtirilgan xususiylashtirish 
to‘g‘risidagi qonunlar o‘z-o‘zidan noinfratuzilmani, nobozor madaniyatini 
tashkil etadi – u ana shu jarayonni rivojlantirishning huquqiy doiralarini 
vujudga keltiradi, xolos. 
Madaniylashgan hozirgi zamon bozori – iqtisodiy tizimning uzoq vaqt 
davom etgan tadrijiy rivoji natijasidir. Ana shu jarayon davomida o‘nlab, yuz 
minglab kontragentlar tutashgan fond birjalari va boshqa tashkilotlar orqali 
iqtisodiyot muvozanatini saqlab turuvchi institut tarzidagi tuzilmalar 
shakllanadi.
Davlat ana shu tadrijiy rivojlanishni yo‘naltirib turishga, bozor stixiyasi 
qonun bilan belgilangan chegaralardan tashqariga chiqib ketmasligini kuzatib 
borishga da’vat etilgan. 
Yuqoridan turib tiqishtirilayotgan ma’muriy-buyruqbozlik yo‘li bilan 
xususiylashtirish g‘oyasi yaqin o‘tmishdagi har xil kompaniyalarni eslatadi.
Qat’iy xususiylashtirish tarafdorlari unda milliylashtirishning aksinigina 
ko‘rishar ekan, qattiq yanglishishadi. Gap shundaki, milliylashtirilganda 
mulkni musodara qilish akti (uni xususiy egalaridan tortib olish) va mulkka 
egalik huquqini beruvchi akt, ma’lumki, huquqning birdan-bir sub’ekti - davlat 
tomonidan amalga oshiriladi, bu ana shu marosim mexanizmini sezilarli 
darajada soddalashtiradi: xususiylashirishda esa davlat mulkini «tortib olish» 
– g‘oyatda murakkab va serqirra jarayondir.
Davlat bu borada tashabbuskor bo‘lishi mumkin, ammo uning 
dinamikasini qonun chiqaruvchi va ijroiya hokimiyatining qarori bilan belgilab 
bo‘lmaydi.