H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

MUx,MUy,MUz bilan belgilaymiz.
Shunda maksimallashuvi qoidasi quyidagicha ko‘rinishga ega 
bo‘ladi.
MU x/ Px=MU y/ Py=MU z/ Pz 
 
10.5. Naflilikning umumiy maksimallashuvi
Bunga Marshall sezilarli xissa qo‘shdi. Marshallning farovonlik 
nazariyasi pulning domiy o‘ta foydaliligini nazarda tutgan holda ne’matlar 
foydaliligining umumiy ko‘payishigacha aniqlikda o‘lchash imkonini berdi va 
u naflilik maksimallashuvida o‘z ifodasini topdi.
Marshal o‘zining «Iqtisod fanining prinsiplari» da, Matematik ilova P 
naflilikni o‘lchash va maksimallashtirish muammosini hal qilishga A sida 
tovarni iste’mol qilganda muvozanat shartlarini quyidagicha xarakterlaydi: 
Mux=Px* Mun. Bu barcha tovarlarga qo‘llashda narxga nisbatan o‘ta naflilik 
nisbatining tenglik qonunini beradi. 
MUx /Px=MUy/Py=MUz/Pz=MUn. 
MUn ni Marshall pulning o‘ta foydaliligi, deb atab, pulga o‘ta 
nafliliklarni solishtirish imkonini beruvchi umumiy ko‘paytuvchi vazifasini 
bajaradi. Iste’molchining xarid vaqtida ma’lum daromadni taqsimlashdagi 
xatti-harakatini tahlil qilishda foydalanadigan maksimallashtirish prinsipi 
boshqa iqtisodiy konsepsiyalarda ham qo‘llangan, chunki tahlilning umumiy 
qoida va uslublari mavjuddir. Umumiy qoida–bu maksimallashtirilayotgan 
ko‘rsatkichning ma’lum belgilarida ifodalanayotgan qator yo‘l qo‘yilgan 
holatlarning tartibga solingan tanlovidir. Bu ko‘rsatkich naflilik, daromad yoki 
tabiiy ko‘rinishdagi mahsulot bo‘lishi mumkin. Optimal holat mazkur 
ko‘rsatkichning ahamiyati imkon darajada maksimal holatga yetganda 
erishiladi. 
O‘rin egallash chegaraviy normasini tenglashtirish tamoyillari 
Tahlil qilishning asosiy chegaraviy belgilarini tenglashtirish uslubi ham 
umumiy bo‘lib, agar tatbiq qilishning bir qancha raqobatlanuvchi o‘rtasida 
biron narsaning ma’lum miqdori taqsimlanar ekan, bo‘lishi mumkin bo‘lgan 

---

236 
taqsimot ichida ba’zi «samarasi» mavjud bo‘layotganining har bir birligi 
shunday taqsimlanadiki, uslublarning biriga qilingan foyda harakati 
boshqasidan chetlatish natijasida ko‘rilgan zararga aniq teng bo‘ladi. Ushbu 
uslub har qanday holatda ham, ya’ni iste’mol ne’matlarini bir qancha soni 
o‘rtasida belgilangan to‘lovlarda ham yoki mehnat va bo‘sh vaqt o‘rtasidagi 
vaqt taqsimlanganda ham bir xil bo‘ladi. Bundan tashqari taqsimot 
muammosini yechishda maksimallashtirishga erishish shartlaridan biri-
kamayib boruvchi natija qonunining harakatidir. Bu shu jumladan, foydalikka 
ham taalluqli bo‘lib, u birgina yagona iste’mol uslubiga bo‘linadigan kattalik 
birliklarini berishda ifodalanadi.
Iste’molchining xatti-harakati nazariyasida optimal holatga shunday 
erishiladiki, bunda iste’molchi xarid vaqtida o‘z daromadini taqsim qiladi: xar 
bir dollarning eng yuksak foydaliligi tenglashadi; kamayib boruvchi eng 
yuksak naflilik qonuni bunday ko‘tarinkilikning mavjudligini ta’minlaydi. 
Firma darajasida optimal natijaga shunda erishiladiki, bunda ishlab chiqarish 
omili qiymat bahosining har bir dollariga eng yuksak jismoniy mahsulotlar 
tenglashtiriladi. Kamayib boruvchi eng yuksak mahsulot qonuni ham xuddi 
shu vazifani bajaradi. Har ikki misol ham umumiy prinsipning amaliy 
qo‘llanilishi bo‘lib, uni o‘rin almashish chegaraviy normasining tenglik 
prinsipi, deb atash mumkin.