H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

Ikki «sof» tipdagi korxona va harakatdagi cheklanishlar 
Cheklanish sharti 
Klassik kapitalistik 
korxona 
An’anaviy sotsialistik 
korxona 
Resurslar bilan 
cheklanish 
Kam samarali bo‘lib 
turadi 
Deyarli hamma vaqt 
samarali; talab 
cheklanishiga 
qaraganda ancha tor 
Shartlangan talab bilan 
cheklanish 
Deyarli hamma vaqt 
samarali resurs 
cheklanishiga qaraganda 
ancha tor 
Kam samarali bo‘lib 
turadi 
Budjet bilan 
cheklanish 
qattiq 
Yumshoq 
Ishlab chiqarish 
Avtonom korxona 
Direktiv: yuqori 
Plani 
Plan mustaqil 
shakllanadi 
Organlar ko‘rsatmasi 
bilan 
 
Bu jadvaldan qanday xulosa chiqarish mumkin?
Bu shunday: klassik kapitalistik korxonalar o‘zining asosida talab bilan 
cheklanadi, sotsialistik korxonalar faoliyati esa, resurslar bilan. Shuning uchun 

---

275 
ham kapitalistik iqtisodiyotni cheklangan talab deyish mumkin, sotsialistik 
iqtisodiyotni resurslari cheklangan, deb aytish mumkin. 
Umuman, iqtisodiyotni davlatlashtirish ishlab chiqarishning haqiqiy 
miqdorini umumlashtirish va davlat mulkining absolyut hukmronligi 
o‘rtasidagi ziddiyotni toydirishni ko‘proq kuchaytiradi. 
Umuman iqtisodiyotni davlatlashtirish – bu ishlab chiqarishni 
umumiylashtirishda, 
mulkchilikda 
davlat 
hukmronligini, 
barcha 
mehnatkashlarni tubdan qiziqtirishda va ular mehnatining natijalarini davlat 
tomonidan o‘zlashtirilishi tomonlar o‘rtasidagi ziddiyatlarning ko‘chayib 
ketishiga sabab bo‘lgan edi. 
Bu ziddiyatlar mulkni davlat tassarrufidan chiqarish yo‘li bilan hal 
bo‘lishi mumkin edi, ya’ni – bu davlat mulkini xususiylashtirish deganidir. 
Davlat mulkini xususiylashtirish quyidagilarni bildiradi: a) mulkchilik 
munosabatlarining hamma sohalarida davlat monopoliyasini tugatish va bu 
sisemada davlat qismini ob’ektiv zaruriyat miqdorigacha yetkazish; 
b) davlat shaklidagi har xil o‘zlashtirishni boshqa turdagi mulkchilikka 
o‘zgartirish. 
Davlat mulkini xususiylashtirish natijasida mulk shakllarida plyuralizim 
paydo bo‘ladi: