H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi
Download 5.61 Mb. Pdf ko'rish
|
1 tom Mamedov, H., Muminov, N., Umarov, A., Ismailov, A.
- Bu sahifa navigatsiya:
- Yer bozori.
|
Axborot bozori. Mazkur bozor boshqa bozorlar bo‘lajak holatining
darakchisi rolini o‘ynaydi. Axborot bozori vujudga kelayotgan vaziyatga muvofiq va unga javob beradigan qarorlarni qabul qilish uchun u yoki bu bozordagi ahvol haqida rang barang va xilma-xil ma’lumotlarni yetkazib berish bilan ob’ektiv ravishda bog‘liqdir. Shuning uchun axborot bozori 255 bevosita xizmat vazifasidan kelib chiqib, xo‘jalik sub’ektlarini qisqa muddatli va o‘rta muddatli rang-barang axborotlar bilan ta’minlashga mo‘ljallangan. Axborot bozori kengroq talqin qilinadigan bo‘lsa, tarkibiy qismlaridan biri sifatida unga fan-texnika mahsulotlari bozorini ham qo‘shish mumkin. Ammo bunday integratsiyaning naf keltirishi amri mahol, sababi, ilmiy- ishlab chiqarish bozori -bu boshqa tovar bozorlarining, shu jumladan, tor ma’nodagi axborot bozorining kelgusidagi ahvolidan darak beruvchi bozordir. Fan va texnika sohasidagi yutuqlarni va mehnat taqsimotining rivojlanish tamoyillarini bilmay turib, ilmiy mahsulotlar bozoridagi vaziyatdan xabardor bo‘lmay, uzoq muddatli qarorlar qabul qilib bo‘lmaydi. Yer bozori. Bozorning boshqa bir tarkibiy bo‘linmasi yer bozori hisoblanadi. Mazkur holda yer deganda nafakat kishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi, qurilishlar va boshqa ehtiyojlar uchun mo‘ljallangan yer maydonlari, shuningdek, yerning qa’ri, qazilma boyliklar ham tushuniladi. Shuning uchun yer bozorida ham qishloq xo‘jaligi, ham qurilish industriyasi, ham sanoat, birinchi navbatda konchilik sohasi, ham davlat tuzilmalarining vakillari uchraydi. Shu bilan birga, mazkur bozorda faqat yer oldi-sotdisi bilan bog‘liq, ya’ni yerga egalik huquqi bir qo‘ldan ikkinchi qo‘lga o‘tishi bilan bog‘liq bitimlar tuziladi, deb taxmin qilish noto‘g‘ri bo‘ladi. Ushbu bozordagi aksariyat bitimlar mutlaqo o‘zgacha xususiyatga ega: yerni ma’lum muddatga ijaraga berish sodir bo‘ladi. Mazkur holda mutlaq egalik xuquqi yerning egasida qoladi, u rentani o‘zlashtirish yo‘li bilan egalikning iqtisodiy munosabatini amalga oshiradi. Yangi xo‘jayin ijarachi ijara bitimida ko‘zda tutilgan muddatgagina egalik huquqini qo‘lga kiritadi, ammo buning uchun u har yili yerning haqiqiy egasiga renta to‘lashi lozim. Shunday qilib, yer rentasini o‘zlashtirish yerga egalik xuquqini amalga oshirishning iqtisodiy ko‘rinishidan iborat bo‘ladi. Bir so‘z bilan aytganda, ijaraga oluvchi muntazam, ijara shartnomasida ko‘zda tutilgan butun muddat mobaynida yer egasiga (ijaraga beruvchiga) renta to‘lab turishga majburdir. Renta to‘lovlari bilan bog‘liq ijara munosabatlari mazmunini tushunib olgach, biz to‘la asos bilan aytishimiz mumkinki, u yoki bu mamlakatda yerga shaxsiy egalik hukuqi qonun yo‘li bilan mustahkamlanmagan bo‘lib, u davlat mulki, deb e’lon qilingan bo‘lsa ham, bu ana shu mamlakatda yer bozori yo‘q, degan ma’oni anglatmaydi. Bunday holda davlat butun xalq nomidan yagona ijaraga beruvchi vazifasini o‘taydi, u yerni ma’lum muddatga yoki muddatsiz kimningdir ixtiyoriga berib, renta to‘lovlarini hamisha, u yoki bu ko‘rinishda davlat budjetiga undiradi. Bunday holda biz davlatni yagona «Sotuvchi» qiyofasida ko‘rayapmiz, har qanday xo‘jalik sub’ekti-jismoniy yoki huquqiy shaxs esa, «xaridor» vazifasini bajarishi mumkin. |
