Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

Anahtar Kavramlar: adalet, Kutagu Biligde adalet, adalet kavramı, felsefede adalet. 
Annotation . The formation process of some different scientific fields of study continues 
in the examination of the multifaceted relations that have always existed between language, 
culture, people and society. One of them is XX. Another field of science that emerged towards the 
end of the 20th century and whose formation process continues is cultural linguistics. The 
language use skills of people and the separation of different societies, cultures and languages 
are related to the philosophy of looking at the world. The concept of "justice", which has a very 
important place in the cultural values and world of thought of the Turkish nation, needs to be 
analyzed in various aspects. In this study, the meaning and lexical importance of the concept of 
justice in the history of culture, state administration, theology, philosophy and philology has 
been mentioned and the place of the concept of justice in the Turkish vocabulary and the 
perception of justice from the past to the present have been emphasized. 
Key words: justice, justice in Kutagu Bilig, the concept of justice, justice in philosophy 
1. GİRİŞ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE 
Sosyal bir varlık olan insanoğlunun vatandaş olarak yaşadığı yerde kendini barış, huzur 
ve güven içinde hissetmesi kurulmuş hukuk düzenine bağlıdır. Hukukun esasını oluşturan adalet, 
hakkaniyetli davranma içgüdüsüyle birlikte, vicdan, ahlak ve erdem sahibi olanların yönetiminde 
veya onların inisiyatifi ve hükümleriyle en üst düzeyde tecelli eder. Bu tecelli ise güven ve 
aidiyet duygusunu yüceltir. Aksi olduğunda ise haksızlık karşısında mücadele etme, güvensizlik 
ve düşmanlık duyguları gelişir, devlet zayıflar. 
.Adalet kavramı felsefenin de araştırma alanında yer alan, düşünce dünyasına büyük 
katkıları olan filozoflarca tanımlanmaya ve devlet yönetiminde bulunanların vasıfları sayılırken 
yöneticinin en başta adil, adaletli ve hakkaniyetli olması, eşitlik ve hukukun üstünlüğüne inanan 
bir insan olması arzu edilir. Yusuf Has Hacip’in 11. yüzyılda yazdığı Kutadgu Bilig’de XVIII. 
bölümde yer alan “Hükümdar Kün-Toğdı Ay-Toldı'ya Adalet Vasfının Nasıl Olduğunu Söyler 
(Çev. Arat, 1979) başlığı altında veciz ifadeler Türk kültüründe adalet kavramının değerinin çok 
daha eskilere dayandığını göstermektedir.
Türkçenin söz varlığı içinde adalet kavramıyla ilgili çok sayıda söz varlığı ögeleri vardır. 
Bu ögelerin kültürel derin yapısı içinde adaletle anlamca ilgisi bulunan “hak” kavramının da ele 
alınmasını gerektiği görülür. “Adalet/hak yerini buldu. Haktan/adaletten yana olmak” gibi 
sözlerin benzer düşünceleri ifade etmektedir.
“Atasözleriyle karıştırılan sözler arasında gösterdiği; Atasözlerinin niteliklerinden 
kimisini taşıdıkları için atasözlerini andıran ve birçok kitaplarda atasözü diye gösterilen birtakım 
sözler vardır. Aşağıda çeşitlerini gösterdiğimiz bu sözler, gerçek atasözleriyle 
karıştırılmamalıdır: Özsöz, özdeyiş (vecize) adları verilmesi gereken ve uzun uzun açıklanabilen 
derin anlamlı kısa sözler. Bunlar içinde yazanı; söyleyeni belli olanlar da olmayanlar da vardır. 
(Aksoy, 1993;s.14 )” diyerek örnek verdiği ve genellikle Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu 
Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e ait olduğu söylenen “Adalet mülkün temelidir.” sözü devletin 
varlığını, devamını adalet kavramına verdiği değerle ilgili bir özdeyiştir. 
Her kültürün bir dili vardır, Türk milletinin dili de Türkçedir. Türkçe kendine özgü 
değerlere ve niteliklere sahip kültür, sanat, edebiyat, bilim ve iletişim dilidir. Türkçe yalnızca bir 
iletişim aracı değildir, aynı zamanda Türk milletin kültürüne, medeniyetine ait unsurların da 
kaynağıdır. Türkçe, kalabalık ve geniş halk topluluklarının Anadolu’da, Balkanlarda, 
Kafkaslarda, Büyük Türkistan bölgesinde, dünyanın hemen yerinde milletleşme sürecinde etkili 
rol oynamıştır. Türk kültürünün, geleneklerinin yaşatılmasında insanımızın uzun yıllar içinde 
bulunduğu evrendeki her şeyi anlama ve kavrama erkine sahip güçlü bir sosyal araç olan Türkçe 
tarihî seyir içinde kültürle karmaşık ve çok yönlü, çok boyutlu bir yapı oluşturmuştur. Bütün bu 
yapı içinde “adalet” çok önemli bir kavram olarak yer almıştır.

---

288