Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 16-martda qabul qilingan
“Savdo, ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish obyektlariga nom berishni takomillashtirish 
chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi 144-sonli qarori. Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy 
bazasi, 17.03.2021-y., 09/21/144/0214-son. 
2. Лутфуллаева Д., Сапарниязова М. Нейминг: тилда ном яратиш технологияси. 
“SCOPUS” базасидаги журнал. November-December 2019. ISSN: 0193-4120 Page 
No. 4183 – 4189 
3. Lutfullayeva D., Saparniyazova M., Davlatova R. O‘zbek tilida nom yaratishning 
lingvistik-me’yoriy asoslari. Toshkent: «ZEBO PRINT», 2022. - 192 b. 
4. Saparniyazova M., O‘rozov J. O‘zbek tilida nom yaratishning milliy-madaniy 
xususiyatlari. -T.: Ishonchli hamkor, 2021. 
5. Xudoyberganova D. Tashkilot, korxona va muassasa nomlarining izohli-tavsiyaviy 
lug‘ati. -T.: Ishonchli hamkor, 2021. 
 
TARJIMA JARAYONIDA TAHLIL VA SINTEZ QILISHNI AMALGA OSHIRISH 
MEZONLARI 
CRITERIA FOR ANALYSIS AND SYNTHESIS IN THE PROCESS OF 
TRANSLATION 
Ixtiyor Umirov 


Shahnoza Umirova 

 
Annotation.The article talks about one of the most important aspects of translation studies, 
semantographic writing. In the process of sequential translation, the semantographic-specific 
features of the translation record are analyzed. In addition, the criteria for analysis and 
synthesis in the translation process are also explained. 
Key words: transformation, translation equivalence, semantic, transcript, analysis, 
synthesis, pragmatic. 
 
Tarjima nazariyasi yoki tarjima ilmi fan sifatida nisbatan yosh bo‘lishiga qaramay, hozirgi 
paytda tarjimani islohatiga bag‘ishlangan ko‘plab asarlar mavjud. Va bu ajablanarli emas, chunki 
bu jihat ma’lumot olishning eng muhim muammolaridan biri hisoblanadi va uning nazariy 
asoslarini bilish har qanday tarjimon ishida juda muhimdir. 

O‘zDJTU dotsenti


O‘zDJTU talabasi

---

181 
Biroq, shuni ta’kidlash kerakki, tarjima nazariyasi sohasidagi mutaxassislar 
transformatsiya(o‘zgartirish) kontseptsiyasining mohiyati borasida hali ham umumiy fikrga 
kelisha olishmadi. Bu bir-biridan farq qiluvchi olimlar tomonidan taklif etilgan ko‘plab 
tasniflarni tushuntiradi. 
Ushbu kontseptsiyani aniqlash jarayonida ikkita asosiy savolga javob berishga to‘g‘ri keladi: 
1) O‘zgarishlar bir tilda bo‘ladimi? 2) Transformatsiya tarjima qilish usuli yoki asl birlik va 
uning matndagi yozishmalari o‘rtasidagi munosabatni tavsiflash usulimi? 
Bu haqda, L. S. Barxudarov, R. K. Minyar-Beloruchev, J. I. Retzker, A. D. Shveytser, V. 
E. Shchetinkin, L. K. Latishev, V. N. Komisarov tomonidan taklif qilingan ta’riflar mavjud. 
Biroq L. S. Barxudarovning ta’rifi asosiy deb hisoblanadi, chunki u muammoning mohiyatini 
aniq aks ettiradi. 
L. S. Barxudarov: Tarjimadagi o‘zgarishlar - bu ikki tilning rasmiy va semantik 
tizimlaridagi tafovutlarga qaramay, tarjimaning ekvivalentligiga (“tarjimaning yetarliligi”) 
erishish uchun amalga oshirilayotgan ko‘p sonli va sifat jihatidan turli-tuman tillararo 
o‘zgarishlardir. L. S. Barxudarov o‘z asarlarida ta’kidlaydi: 1) “o‘zgartirish “ atamasini tom 
ma’noda tushunib bo‘lmaydi, chunki asl matni “o ‘zgarmaydi”, ya’ni matnning ma'nosi “o 
‘zgartirilmaydi”; 2) asl nusxasi o‘zgarishsiz qoladi, lekin uning asosida ma'lum bir tarjimali 
o‘zgartishlar yordamida boshqa tilda matn yaratiladi; 3) tarjima - bu alohida yangi asardir.
R.K. Minyar-Beloruchev: Transformatsiya matnni rasmiy (leksik va grammatik o‘zgarish) 
yoki semantik (semantik o‘zgarishlar) tarkibiy qismlarini o‘zgartirish, ularni uzatish uchun 
mo‘ljallangan shaklini saqlab turishdan iborat deb ta’kidlaydi. 
Y. I. Retsker: Transformatsiyalar - bu mantiqiy fikrlash usullari, uning yordamida tarjimon 
chet tilidagi so‘zning ma'nosini kontekstda ochib beradi va unga rus tilidagi moslikni topadi, bu 
lug‘at (leksik transformatsiyalar) va jumlalar tarkibini tarjima jarayonidagi tarjima tili 
normalariga muvofiq o‘zgartirmaydi ( grammatik o‘zgarishlar).[Retsker Y.I.,2010:35] 
A. D. Shvaytser: “O‘zgartirish” atamasi tarjimashunoslikda metaforik ma’noda ishlatiladi. 
Aslida, uning fikriga ko‘ra, manba va til birikmalari o‘rtasidagi munosabatlarni, bir iborani 
boshqa shakliga tarjima qilish jarayonida almashtirishni[Shvaytser A.D., 1979:183], majoziy 
ravishda transformatsiya yoki konversiya deb ataydigan almashtirish haqida gi fikrni 
tushunamiz. Demak, tarjimadagi o‘zgarishlar ma’noning ”qayta ifodalanishi“ ning o‘zaro tarjima 
qilingan amaliyotlaridir. 
Biz yuqorida aytilgan fikrlarga asoslanib, o‘z maqolamizda tarjima yozuvining 
imkoniyatlarini analiz va sintez qilishni mumkin qadar amalga oshirishni maqul topdik va 
quyidagi ko‘rinishda amalga oshirdik.