Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

Tahlil bosqichining vazifalari. Tajribasiz tarjimonning odatiy xatosi, bu tarjimaning 
muvaffaqiyati uchun ishonchli asos yaratmasligidir. Ma’ruzachining nutqidagi ”har bir so‘zni 
yozib qo‘yish” istagi yo‘qligidir. Albatta, buni oddiy diktant yozuvidan foydalanib amalga 
oshirish mumkin emas, chunki og‘zaki nutqning tezligi odatda yozish tezligidan ancha yuqori. 
Protokollarni olib borishda ushbu muammoni hal qilish uchun bir vaqtning o‘zida ssenariy ixtiro 
qilindi - aslida boshqa har xil ixcham alifbo, shu jumladan eng mashhur harf birikmalarini va 
hatto ba’zi so‘zlarni yozib olish uchun belgilardan foydlanish ham mumkin. Ammo transkript 
(ya’ni, biror tildagi tovushlarning talaffuzini shartli belgi va harflar vositasida aniq aks ettirish 
yo‘li) tarjima muammosini hal qilmaydi: hatto og‘zaki yozuvni xuddi shu qadar tez 
transkripsiya qilish va dekodlash qobiliyatiga ega bo‘lsa ham, tarjimon eng yaxshi tarzda faqat 
quloq orqali tarjima qilish vazifasini varaqdan tarjima qilish vazifasi bilan almashtiradi - lekin u 
bu muammoni baribir hal qila olmaydi. 
Diktant xati va transkript, ovozli matnni lentaga yozib olish bilan bir xil, faqat tinglash 
bosqichi bilan, sezgir matnga vertikal o ‘lchov elementlarini kiritadigan tahlil mexanizmlarini 
ulamasdan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Uni transkripsiya va diktantdan tubdan ajratib turadigan
yozuvning asosiy xususiyati aniq, chunki tarjima yozuvi matnning tashqi tuzilmalarini emas, 
balki uning semantik tuzilmalarini aks ettiradi. Buni ta'minlash uchun tarjimon asl nusxani idrok 

---

182 
etish bilan bir qatorda, boshlang ‘ich matnni yetarlicha chuqur semantik tahlil qilishni talab 
qiladi.
Sintez bosqichining vazifalari.  Shunday qilib, tahlil bosqichi yakunlandi, tarjimon 
boshlang‘ich matn tarkibidagi elementlarni idrok etish, tushunish va mahkamlash bo ‘yicha ko ‘p 
aqliy faoliyat ishlarini amalga oshiradi. Biroq tashqi kuzatuvchi tomonidan qaralganda, u hali 
ham “hech narsa qilmadi” - u shunchaki jim turdi va ma’ruzachining fikrlarini tingladi, xolos. 
Ehtimol, u daftariga biror bir narsa yozgan. Endi, nihoyat, tarjimon o‘z ilmiy mahsulini ishlab 
chiqara boshlaydi, ya’ni u, kuzatuvchi eshitishni istagan narsani aytadi. Tarjima qilingan 
matnning sintezi va talaffuzi tarjimon ishining deyarli tashqi ko‘rinishiga ega bo ‘lgan qismidir: 
aynan u va tanqidchilar uni shunday deb baholaydilar. Bundan tashqari, ular har doim ham 
ob'ektiv ravishda baholanmaydi, har doim ham malakali ish amalga oshavermaydi.
Tarjima sifatini baholash bo‘yicha Xalqaro konferensiya tarjimonlar assotsiatsiyasi 
tomonidan o ‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, yirik xalqaro tadbirlarning ishtirokchilari - tinglovchilar 
tarjima matni mazmuniga, taqdimot uslubiga, shuningdek, tarjimon ovozining yoqimli 
ekanligiga deyarli teng ahamiyat berishadi. Ular tarjimon monotonli emas, balki “jonli va 
ta’sirchan” gapirishlari kerakligini aytishadi. Xo‘sh, agar bu tomoshabinlarning taxminlari 
bo‘lsa, unda tarjima strategiyasi va taktikasini tanlashda buni hisobga olish kerak. 
Albatta, tarjimonning ovozi quloqqa qanchalik yoqimli bo‘lishidan qat'i nazar, asosiysi
tarjimon matnning asl mazmunini buzmasdan va uning hajmini kamaytirmasdan tarjima qilishi 
kerak. Ammo, shuni aytish kerakki, tarjimonning vazifalari va majburiyatlarining terminologik 
yoki mos yozuvlar aniqligi cheklanmagan. Tarjimon tezkor tarjima yordamida bir nechta 
manbalardan kelib chiqadigan materiallarni birlashtiradi va birlashtirgan holda ularni analiz va 
sintez qiladi. Ulardan eng yaqqoli - bu tarjima yozuvi yordamida qog ‘ozga yozilgan, eslab 
qolinadigan segment birliklar bilan bog ‘liq holda, asl xabarning asosiy ma'nolarini to ‘play 
olishidadir. Tarjimon reverb bosqichida murojaat qiladigan yana bir manba bu tarjima tilining
lisoniy kompetentsiyasi, uning kelib chiqishi (ensiklopedik) bilimi va xabar mavzusini bilishi 
masalasidir. Va, nihoyat, tarjimon o‘z faoliyatining mahsuliga ta’sir ko ‘rsatishi mumkin bo‘lgan 
holda ma’lumotni jalb qilishi kerak bo‘lgan yo‘nalish, ya’ni aloqa holatini, aniqrog‘i,
tarjimonning ilgari matnga aloqada bo‘lgan qismi haqida xabardorligi, shuningdek, 
tinglovchilarning tarjimani tinglashi haqidagi bilimlarini o‘z ichiga olishini nazarda tutadi: bu 
kerakli ma'lumotlarni hisobga olgan holda yakuniy matnni yaratishga imkoniyat topadi.