Hamza hakimzoda niyoziy hayoti va ijodining

Oriental Renaissance: innovative, 
educational, natural and social sciences
 
 
VOLUME 1 | ISSUE 1 
ISSN 2181-1784
 
170 
w
www.oriens.uz
2021
 February 
 
bo‘lib tug‘ilganday taassurot qoldiradigan ma’lumotlar keltirilgan. Hamzaning 
tarjimayi holidan parcha keltiriladi: “Otam o‘qimishli bo‘lgani uchun, - deb yozadi u 
avtobiografiyasida, - 1898 yilda o‘zbekcha, forschaga tom savodli bo‘lib, 1899 yildan 
1906 yilgacha madrasada eski usul bilan dars o‘tishda davom etdim”. Madrasada, 
asosan, diniy darslar o‘qitilar edi. Bu Narsa Hamzaga yoqmaydi. U madrasadan 
chiqib, o‘zicha bilim olishga kirishadi. Rus tilini sevib o‘rganadi, badiiy adabiyotga 
qiziqadi. O’zbek va fors-tojik adabiyotlari hamda ulug‘ rus adabiyoti klassiklari 
asarlarini qunt bilan o‘qiy boshlaydi, xalq ertaklari, dostonlari va ashulalarini zehn 
qo‘yib tinglaydi”.
3
Ushbu parchadan Hamza Hakimzoda Niyoziy haqida qauyidagi ma’lumotlarni 
bilib olishimiz mumkin: 
-Hamzaning otasi o‘qimishli bo‘lgani; 
-yetti yil davomida madrasa ko‘rgani; 
-o‘zbekcha va forschaga tom savodli bo‘lgani; 
-madrasa ta’limidan so‘ng rus tilini mustaqil o‘rgangani va bu til orqali rus 
adabiyotiga muhabbat qo‘ygani. 
Ammo yuqorida ta’kidlaganimizdek, tug‘ilganidayoq dinga narat va inqilobga 
muhabbat bilan dunyoga kelganday taassurot qoldiradigan fikrlar berilishi kishida 
haqli e’tiroz uyg‘otadi. Ammo o‘sha davrda zamon shunday fikrlarni talab qilgan. 
Shu bois darslik mualliflari ham hukmron mafkura talablaridan kelib chiqqan holda 
ma’lumotlarni taqdim etgan. Keyingi tahlillarda ham ushbu pozitsiyadan 
yondashamiz. Ushbu darslikda Hamzaning mumtoz an’analar ruhida ulg‘aygani 
haqida ham ma’lumotlar beriladi. Jumladan, uning Lutfiy, Alisher Navoiy, Fuzuliy 
ijodini sevib o;’qigani, Muqimiy va Furqat kabi shoirlariga ergashgani haqidagi 
ma’lumotlar ham keltiriladi. Uning “Nihoniy” taxallusini qo‘llagani haiqda aytilsa-da, 
bu taxallus bilan g‘azallar bitganiga negadir to‘xtalinmagan.
Bu darslikda Hamza Hakimzoda Niyoziyning ma’rifatchilik faoliyati haqida 
ham ma’lumotlar berilgan. Chunonchi, “1914-1915 yillar mobaynida Qo‘qon va 
Marg‘ilon shaharlarida maktab ochib, o‘qituvchilik qiladi. U keng xalq ommasiga 
ma’rifat tarqatishni nazarda tutadi va maktabiga bolalarni jalb qilishga intiladi. 
Shuning uchun ham, uning o‘zi aytganidek, “oylik vazifa to‘lab, o‘quvdan ojiz 
qolgan faqir va bechora bolalar”ning o‘qiy olishlari uchun “Yordam jamiyati” tashlik 
etadi. 
3
Азимов С. Аҳмедов Қ. Султонов Ю. Ўзбек совет адабиёти. 9- синф учун дарслик. Бешинчи нашри. – 
Тошкент:“Ўқитувчи”, 1979. 70 б. 

---