Hans Kelzen dаvlаt vа huquqning umumiy nаzаriyasi general theory of law and state

Qonuniylik va samaradorlik ( ta’sir ko`rsatish)
Amaldagi normalarning 4 sohasi orasida, shaxsiy va moddiy sohalar hududiy va muvaqqat sohalardan ustun turadi. Hududiy va vaqtinchalik sohalar mobaynida shaxs aniq bir xulq-atvorni namoyish qiladi. Normalar inson xatti-harakatini joy va vaqtga qarab aniqlaydi. Norma – bu ma’lum bir hududda sodir bo`ladigan inson xatti-harakatlarini nazarda tutadigan, qonun kuchiga ega bo`lgan qonun birligidir. Inson xatti-harakatlari sodir bo`ladigan hudud va vaqt amaldagi normalarning hududiy va vaqtinchalik sohalarini tashkil qiladi. Ba’zan normalar nafaqat o`tmish, balki kelajakni ham nazarda tutadi. Qat’iy va ravon gapirish amaldagi norma va samarali norma o`rtasidagi farqni farqlashdagi muvaffaqqiyatsizlik sababli paydo bo`ldi. Norma g`oyasi ruhiy fakt sifatida kelajak uchun samarali bo`ladi, bu norma xatti-harakat va uning ta’sirlariga muvofiq bo`ladi. Norma joriy qilingan vaqtda u kelajak uchun yaroqliligi muhim hisoblanadi. Bu normalar joriy qilinishidan oldin sodir bo`lgan voqealargagina taalluqli bo`lmaydi. Agar biz samarali g`oyalardan farq qiladigan amaldagi normalar haqida bosh qotirmasak, bunday holatlar kuzatilmaydi. Normalar joriy qilinishidan avval sodir bo`lgan holatlarni baholash, tahlil qilish dasturi sifatida normalarni yuzaga keltirishdan hech narsa bizni to`xtata olmaydi.

Biror bir voqea sodir qilingandan so`ng, ko`rib chiqilgan normaga ko`ra biz sodir qilingan jinoyatlarni baholaymiz. Uzoq o`tmishda insonlarning xudolarga qurbonlik qilishi diniy majburiyat bo`lgan va qullik qonuniy tartib bo`lgan. Biz hozirda qilingan bunday qurbonliklarni jinoyat, qonuniy qullik tizimini axloqsizlik deb belgilaymiz. Uzoq vaqtdan so`ng hozirda biz sodir qilinadigan bunday qurbonlik va jinoyatlarni ta’qiqlaydigan axloqiy normalar joriy etdik. So`nggi qonunga asoslangan hujjatlar qonun darajasida bo`ladi. Bunga 1934-yil 30-iyunda Germaniya hukumatining qotillliklar to`g`risida chiqargan qonuni misol bo`la oladi. Bunda qotilning xatt-harakatlariga nisbatan ba’zi bir ta’qiqlar bo`ladi. Qonuniy normalar, masalan, nizomlar norma yaratilishidan oldingi holatga taalluqli bo`ladi. Bu norma o`ziga doir bo`lgan barcha holatlar uchun yaroqli bo`ladi.