Hayot faoliyati

Atrof-muhim va taraqqiyot bo‘yicha Rio deklaratsiyasi davlatlarning

mazkur muammolarga taalluqli bo‘lgan huquq va

burchlarini belgilagan holda «Kun tartibida XXI asrga tashrif»

ni qo‘llab quvvatlaydi.

Deklaratsiyaning ayrim tamoyillariga ko‘ra:

* Barqaror taraqqiyot tashvishlari odamlar zimmasiga

tushadi. Insonlar tabiat bilan uyg‘un holda sog‘lom va farovon

hayot kechirishga haqlidir.

* Jiddiy yoki o‘rnini to‘ldirib bo‘lmaydigan zarar yetkazish

xavfi tug‘ilganda atrof-muhit tanazzulini bartaraf etish ilmiy

noaniqlik tufayli to‘xtab qolmasligi kerak.

152

* Davlat shaxsiy resurslarini ekspluatatsiya qilishda suveren

huquqqa ega, ammo bunda boshqa davlat atrof-muhitga zarar

yetkazmasligi kerak.

* Qashshoqlikka barham berish va dunyo miqyosida yashash

tarzlaridagi keskin farqni kamaytirish barqaror taraqqiyot uchun

«zaruriydir».

* Barqaror taraqqiyotga erishishda xotin-qizlarning mutlaq

teng huquqli ishtiroki zarur.

* Sanoati rivojlangan mamlkatlar barqaror taraqqiyot uchun

xalqaro kurashga global atrof-muhitga o‘zlarining jamiyatlari

ko‘rsatayotgan bosim nuqtayi nazaridan, shuningdek, qo‘l

ostilaridagi texnologiyalar va moliyaviy resurslar uchun o‘z

mas’uliyatlarini tan oladilar.

Huquqiy nuqtayi nazardan bevosita majburiyat yuklamaydigan

O‘rmonlardan oqilona foydalanish bo‘yicha bayonot –

o‘rmonlarga taalluqli birinchi global yagona munosabat ifodasi

bo‘lib qoldi.

Uning asosiy qoidalari quyidagilardan iborat:

- Barcha mamlakatlar, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlar

o‘rmonlarni tiklash va o‘rmon boyliklarini muhofaza qilish yo‘li

bilan «dunyoni ko‘kalamzorlashtirish» borasidagi sa’yharakatlarini

kuchaytirishi lozim.

- Davlatlar o‘zlarining barqaror taraqqiyot milliy yo‘nalishlari

talablarini bajarishlarida, o‘z ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlariga

mos tarzda o‘rmonlarni rivojlantirish huquqlariga egadirlar.

«Kun tartibida XXI asrga tashrif» dasturi hukumatlar

tomonidan bajarilgan taqdirda dunyoni hozirgi beqaror iqtisodiy

taraqqiyot modelidan chiqarish va bizning taqdirimizga taalluqli

bo‘lgan muhim ekologik yo‘nalishlarni yoqlaydigan va yangilaydigan

faoliyatni mo‘ljalga olishning batafsil rejalari belgilangan

bo‘lar edi. Belgilab olingan faoliyatlar doirasida atmosferani

muhofaza etish, o‘rmonlarni asrab qolish, tuproq eroziyasi va

sahroga aylanishga qarshi kurash; havo va suv ifloslanishining

oldini olish; baliq zaxiralarini kamayib ketishiga qarshi choralar

ko‘rish; zaharli chiqindilarni kamaytirish masalasini hal qilishga

ko‘maklashish kabilar bor. «Kun tartibida XXI asrga tashrif»

dasturi taraqqiyot yo‘lining atrof-muhitga ta’sir ko‘rsatadigan

153

qashshoqlik va rivojlanayotgan mamlakatlarning tashqi qarzlari,

ishlab chiqarish va iste’molning beqaror modeli, demografik

bo‘hron va xalqaro iqtisodiyot tuzilmalari kabi muammolarni

ko‘tarmoqda. Shuningdek, harakat dasturi barqaror taraqqiyotga

erishishda quyidagi asosiy guruhlar – xotin-qizlar, kasaba

uyushmalari, fermerlar, bolalar va yoshlar, tub xalqlar, ilmiy

hamjamiyatlar, mahalliy hukumatlar, ishbilarmon guruhlar,

sanoat tuzilmalari va nodavlat tashkilotlari rolini kuchaytirish

yo‘llarini tavsiya etadi.

Mamlakatimiz Prezidenti I. Karimovning «O‘zbekiston

buyuk kelajak sari» asarida ekologik xavfsizlikni kuchaytirishning

hozirgi asosiy yo‘nalishlari ko‘rsatib o‘tilgan. Unda

xususan, quyidagilar ta’kidlanadi:

1. Tegishli texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish.

Qishloq, o‘rmon va boshqa xo‘jalik tarmoqlaridagi tabiiy

jarayonlarning keskin buzilishiga olib keladigan barcha zaharli

kimyoviy moddalarni qo‘llash ustidan qattiq nazorat o‘rnatish.

Havo va suv muhitini insonning hayot faoliyati uchun zararli

yoki salbiy ta’sir etadigan moddalar bilan ifloslantirishni

to‘xtatish.

2. Qayta tiklanmaydigan zaxiralarni qat’iy mezon asosida

iste’mol qilgan holda tabiiy zaxiralarning hamma turlaridan

oqilona foydalanish.

3. Katta-katta hududlarda tabiiy sharoitlarni tabiiy zaxiralardan

samarali va kompleks foydalanishlarni ta’minlaydigan

darajada aniq maqsadga qaratilgan, ilmiy asoslanilgan tarzda

o‘zgartirish (daryolar oqimini tartibga solish hamda suvlarni bir

havzadan ikkinchisiga tashlash, yerning namini qochirish, suv

chiqarish tadbirlarini va boshqalarni amalga oshirish) lozim.

4. Jonli tabiatning butun tabiiy genofondini madaniy ekinlar

va hayvonlarning yangi turlarini ko‘paytirish hisobiga

boshlang‘ich baza sifatida saqlab qolish kerak.

5. Shaharsozlik va tumanlarni rejalashtirishning ilmiy asoslanilgan,

hozirgi zamon urbanizatsiyasining barcha salbiy oqibatlarini

bartaraf etadigan tizimni joriy etish yo‘li bilan shaharlarda

va boshqa aholi punktlarida aholining yashashi uchun qulay

sharoit yaratish zarur.

154

6. Ekologik kulfatlar chegara bilmasligini nazarda tutgan

holda jahon jamoatchiligi e’tiborini mintaqaning ekologik

muammolariga qaratish lozim.

Ushbulardan kelib chiqqan holda aytish mumkinki,

mamlakatimzda o‘tgan yillar davomida juda katta ishlar amalga

oshirib kelinmoqda. Jumladan, atrof-muhitni asrab-avaylashga

oid o‘ziga xos huquqiy baza yaratilishini o‘zi bundan dalolat

beradi.

Mustaqillik yillarida respublikada atrof-muhitni muhofaza

qilish va tabiiy resurslardan foydalanish masalalarini boshqarib

turadigan qariyb 30 ta qonun va 350 dan ortiq me’yoriy –

huquqiy hujjatlar qabul qilindi.