Hayot faoliyati

Uchinchidan, ekologik ta’lim-tarbiya, targ‘ibot-tashviqotning

ijtimoiy mohiyati va mazmuni yoshlar ekologik faolligi,

mas’uliyatini shakllantirishga qaratilganida namoyon bo‘ladi.

Ekologik tahdidlarni keyingi 100 yillikda naqadar ortib, u

dunyoning turli burchaklarida turli ko‘rinishda namoyon

bo‘layotgani va insoniyat hayotiga xavf solayotgani sir emas.

Mintaqa davlatlari, shuningdek, mamlakatimizda ham xavf solib

turuvchi omillardan biri ekologik muhitning yomonlashuvi

ekanligini unutmasligimiz kerak.

150

Bugun yoshlarda ekologik ong va ekologik madaniyatni

shakllantirish eng muhim masalalardan biri bo‘lib qolmoqda.

Shu sababdag ham bu borada ajdodlarimiz tomonidan amalga

oshirilgan ishlarga nazar solish va ular amalda qo‘llab kelan usul

va uslublarni yoshlarimizga tushuntirishimiz zarur va shart

hisoblanandi. Masalan, qadimiy urfu-odatlarimizga asoslangan

qadriyatlarning vujudga kelishini, ularning mohiyatini ilmiy

asoslanganligini o‘quvchilarga tushuntirish muhim o‘rin

egallaydi. Suvga, havoga, tuproqqa bo‘lgan hurmatni ajdodarimiz

tarixidan o‘rganishimiz va uni yoshlarga har tomonlama

chuqur ilmiy asosda tushuntirishimiz katta samara beradi.

Oddiygina suv jumragini o‘z vaqtida yopishga o‘rgatish, oshxona,

uy-joy, hovli va ko‘chalarni toza va ozoda tutish

ko‘nikmasini shakllantirish, toza havo inson organizmi uchun

qanchalik zarur ekanligini anglatish, ularni ifloslantirganda

insonning hayotiga solishi mumkin bo‘lgan xavfni tushuntirish,

ekologik madaniyatni shakllantiruvchi dastlabki omillar

hisoblanadi.

Bundan uch ming yil ilgari xalqimizning ulkan ma’naviy,

ilmiy va diniy merosidan biriga aylanib qolgan «Avesto» kitobi

dunyoga keldi. Unda nafaqat diniy g‘oyalar yoki yakka xudolikkka

intilish, insonlar o‘rtasidagi munosabatlar va ularni

tartibga solish, balki insonni atrof-muhitga bo‘lgan munosabatlari

ham o‘z aksini topdi. Kitobda insonning atrof-muhitga

nisbatan bo‘lgan munosabti qat’iy tartibga solindi va uni saqlab

qolishga harakat qilindi.

Unda hayot uchun zarur bo‘lgan to‘rt narsani sof va pok

tutish qat’iy belgilab berildi. Bugungi kun nazari hamda ilm

fanning erishgan yutuqlari asosida razm solinsa, bundan uch

ming yil oldinoq ekologiyaning yomonlashuvini oldini olish

uchun antropogen ta’sirning o‘rniga e’tibor qaratilgani va uni

ma’lum tartibga solish uchun harakat qilingani, o‘z davrida

ularga qonuniy va ma’naviy tus berilgani ayon bo‘ladi. Kitobda,

to‘rt unsurdan biri - havoni toza tutish masalasi qo‘yildi. Bugun

esa unga ilm-fan atmosfera, deb nom berdi. Ayni atmosferadagi

muammolar insonni nafas olishini qiyinlashtirayotgani, unda

151

turli xil kasalliklar keltirib chiqarish xavfining ortayotgani tibbiyot

sohasida isbotlab bo‘lindi.

Inson toza havodan to‘yib nafas olmasa, uning qoni va qon

orqali yurak, miya kabi organizmlar kislorod bilan boyimasligi

va oqibatda yurak va qon aylanish tizimida turli kasalliklar kelib

chiqishi ma’lum. Kislorod bilan to‘yinmagan qon inson xarakteriga,

holatiga va uni jamiyatning sog‘lom kishilaridan biri bo‘-

lib yetishishiga salbiy ta’sir etadi. Yerda mavjud havo zaxirasi

ham aniq, undan foydalanish miqdori ham aniq, uni qayta hosil

qilish ham aniq, biroq, uning tarkibiga qo‘shimcha gazlarni

chiqarib yuborish, ifloslantirish jarayoni aniq emas.

Ekologik muhitning buzilishi turli xil kasalliklarning

ko‘payib ketishiga, bog‘-rog‘larni qurib tabiiy oziq-ovqatga

bo‘lgan ehtiyojni ortib ketishiga, havoning turli xildagi gazlar

bilan ifloslanib, inson immunitetini pasayishiga, suv tarkibining

minerallashuvi ortib inson kelajagiga solayotgan tahdidi uning

oldida kelajakda yashab qolish muammosini paydo qilmoqda.

Holbuki, bu masala ilq bor 1913-yilda Shvetsariyaning Bern

shahrida xalqaro miqyosda muhokama qilingan bo‘lib, o‘tgan

100 yil davomida juda ko‘plab ishlar amalga oshirildi. Biroq,

XXI asr bo‘sag‘asida bu masala yana qayta ko‘tarilib, yadro

xavfidan keyingi eng katta tahdid sifatida maydonga chiqmoqda.

Prezidentimiz I. Karimov ekologik tahdidlar haqida gapirar

ekan u oxir-oqibat insonning genofondiga salbiy ta’sir etishini

ko‘rsatib, unga alohida e’tibor qaratish lozimligini ta’kidlab

o‘tdilar.